✍️ वीरभद्र आचार्य
आज मेरो शरीरले बाल्यकालमा र युवावस्थामा जस्तो काम गर्दैन, मेरो मस्तिष्क पहिले जस्तो तीखो पनि छैन । मैले मेरो बाल्यकाल अनुभव गरेँ, त्यो बितेर गयो, त्यसैगरी मेरो युवावस्था मेरो अगाडि बित्यो र वयस्क भएँ, मैले त्यस क्रमलाई रोक्न सकिन । अहिले मेरो शरीर र मस्तिष्क झन् शिथिल हुँदै गइरहेको छ र म यो क्रमलाई रोक्न सक्दिन, अपितु एक द्रष्टामात्र भएर यस प्रक्रियालाई हेर्न बाध्य छु । बाल्यकालदेखि नै मैले मेरो शरीर र मस्तिष्कमा यी परिवर्तनहरू हेर्दै आएको छु, अहिले पनि अवलोकन गर्दै छु, म यसलाई भोलि पनि अवलोकन गर्ने छु । जीवनको यस बिन्दुमा पुगेर म महसुस गर्छु, साक्षी भएर हेरिरहनेबाहेक यो शरीरमाथि मेरो कुनै नियन्त्रण छैन । अब म बुझ्दै छु कि यसरी मैले मेरो जीवनकालमा बिताएका दिन र गुजारेका अनुभव सबै एक सिनेमा शरह थिए जहाँ मेरो कुनै हस्तक्षेप चल्दैन थियो म हेरिरहन बाध्य थिएँ र छु ।
तर म सँग ती बितेका दिनका अनुभवको सँगालो छ । अब प्रश्न उठ्छ, के म त्यो बितेका अनुभवको सँगालो हुँ ? सरसरती हेर्दा, हो म तिनै अनुभवको सँगालो हुँ । तर मलाई लाग्छ, आज म मेरो जीवनमा आइपरेका पीडा, आनन्द, दुःख–शुख, शान्ति र अशान्तिको एक लाचार छायामात्र हुँ । मेरो तीन रूप छन्–‘म’ ‘अनुभवी’, म ‘अनुभव’ र ‘म’ ‘साक्षी’ । तर यसो विचार गर्दा जब म गहिरो निद्रामा हुन्छु, म जाग्रत् अवस्थामा जस्तो अनुभव गर्दिनँ । तसर्थ म गहिरो निद्राको ‘अनुभवी’ होइन रहेछु भन्ने लाग्छ । तर जब म ब्युँझन्छु, म त्यो गहिरो निद्रा अवस्थाको निश्कलंकित आनन्दको सम्झना गर्छु । म विश्वास गर्छु कि त्यो ‘अनुभव’ ‘म’ नै हुँ ।
कति आनन्दका दिनहरू बिते, कयौँ द्वन्द्वका दिनहरू मैले बिताएँ, तर सिनेमाको पर्दामा सिनेमाको कुनै पनि दृश्य वा अवस्थाले दाग लगाउन नसके जस्तै ‘म’ मा उत्पन्न अशान्ति र द्वन्दका दिनहरूले मलाई विचलित गर्न सकेनन् ।
तर जब म तर्क गर्छु, अनुभवहरू खण्डित हुन्छन्, एक अनुभव अर्को अनुभवसँग मेल खाँदैन । जस्तै जाग्रत्को सपनासँग, सपनाको गहिरो निन्द्रासँग कुनै मेल र तादात्म्य छैन । मैले आफूलाई ‘अनुभव’ हुँ भनेर सोचे भने म फेरि खण्डित हुन्छु जबकी म त अविरल छु–बाल्यावस्था, युवावस्था, बुढ्यौली एकनाससँग हेरिरहेको छु । त्यसैले अनुभवमात्र ‘म’ हुँ भनेर भन्न सक्दिन । त्यसपछि म निष्कर्षमा पुग्छु, हाम्रो धर्मशास्त्रले औँल्याए अनुसार म त्यो ‘साक्षी’ अथवा ‘द्रष्टा’ हुँ, श–शरीर यो पृथ्वीमा छु, तर ‘म’ मेरो बुझाइभन्दा पर छु ।
आज मेरो उमेर ६० वर्ष नाघिसकेको छ । मेरो जीवनकालमा कति उकाली कति ओरालीहरू आए, कति उदासी र कति नैराश्यताहरूले घेरे, कति आनन्दका दिनहरू बिते, कयौँ द्वन्द्वका दिनहरू मैले बिताएँ, तर सिनेमाको पर्दामा सिनेमाको कुनै पनि दृश्य वा अवस्थाले दाग लगाउन नसके जस्तै ‘म’ मा उत्पन्न अशान्ति र द्वन्द्वका दिनहरूले मलाई विचलित गर्न सकेनन् । अर्थात् जीवन द्रष्टा ‘म’ मा मेरो बाल्यकाल र युवावस्थाका अनुभवहरू ले कुनै दाग लाग्न सकेन । म अनवरत रूपमा तटस्थ भावबाट हेरिमात्र रहन रहेँ । तसर्थ म आज आएर यो दावा गर्न सक्छु, मेरो भौतिक शरीर र मैले भोगेका अनुभवहरू अस्थायी थिए, आए/गए । तर तिनै घटनाबाट आर्जित शिक्षाहरू ‘म’ मा आरोपित छन् । मृत्युपश्चात् पनि रहिरहन्छन् ।
मैले अघिल्ला जन्महरूमा पाएका शिक्षालाई मृत्युपश्चातको विस्मृतिले छोपेको छ । जब म जाग्रत हुन्छु, सम्पूर्ण ज्ञानको भण्डार म मा हुन्छ । म पूर्णाकार हुन्छु । यो जन्ममा म सँग भएका आत्मिक गुणहरू आदिम कालदेखिको मेरा अनुभवहरूको सँगालोबाट अएका यिनै शिक्षाका सार हुन् । त्यसैले त हाम्रो शास्त्रले ‘प्रज्ञानम् ब्रहृमः’ भनेको होला । यतिभन्दा भन्दै पनि ‘म हुँ’, तर आफैंलाई देखिँदैन, ‘म अनुभव गर्छु’, तर म को हुँ भनेर बुझ्न सक्दिन । शरीर र मस्तिष्क बाल्यकालदेखि आजसम्म निरन्तर परिवर्तन हुँदै आएको छ र म भित्रको द्रष्टाले मेरो जीवनका सम्पूर्ण परिवर्तन । घटनाहरू एकनाससँग हेरिरहेको छ । तटस्थ भावमा शिक्षा ग्रहण गरिरहेको छ ।
यदि म संगीत सुनिरहेको छु भने, मैले मेरो दुई कानबाट महसुस गर्छु, तर त्यो द्रष्टा ‘म’ विना कानले मात्र सुन्न सक्ने थिएन । कान, नाक, आँखादेखि लिएर मेरो शरीरको प्रत्येक अंग प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ, त्यसैले मेरो भौतिक शरीर ‘म’ वास्तविक ‘म’ होइन भनेर निष्कर्षमा पुग्न सक्छु ।
यद्यपि यो शरीर र दिमाग निर्जीव छ, तर यी दुवै उपकरणविना द्रष्टाले भौतिक जगत्को अनुभव गर्न सक्दैन । अर्कोतर्फ द्रष्टा ‘म’ विना, मेरो जीवन साकार हुन सक्दैन । तसर्थ एक विना, अर्को बेकार छ । उदाहरणका लागि यदि म संगीत सुनिरहेको छु भने, मैले मेरो दुई कानबाट महसुस गर्छु, तर त्यो द्रष्टा ‘म’ विना कानले मात्र सुन्न सक्ने थिएन । कान, नाक, आँखादेखि लिएर मेरो शरीरको प्रत्येक अंग प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ, त्यसैले मेरो भौतिक शरीर ‘म’ वास्तविक ‘म’ होइन भनेर निष्कर्षमा पुग्न सक्छु । भौतिक शरीरमा धेरै परिवर्तन आइसके पनि द्रष्टा ‘म’ मा अलिकति पनि परिवर्तन छैन तसर्थ मेरो मृत्युपछि पनि द्रष्टा ‘म’ मा कुनै परिवर्तन हुँदैन भनी अनुमान गर्ने गर्छु । वास्तवमा, हाम्रो शास्त्रले भन्छ, द्रष्टा ‘म’ आत्मा हो । ‘आत्मा’ ब्रहृम हो जो अनादि, अखण्ड र अनन्त छ । birbhadra011@gmail.com
बिक्रीमा विद्यावारिधि ?
युवा जनशक्ति निर्यात गर्ने देश
गल्तीलाई आत्मसात गर्ने कि अझै
योगचौतारी नेपाल स्वस्थ समाज निर्माणमा
हिमालय टाइम्स र नियमित लेखनका
प्राकृतिक चिकित्सालय र योग चौतारीबीच