पुल नबन्दा झोलुंगोको भरमा बिरामी

सर्लाही । सर्लाहीको ‘कर्णाली’ भनेर चिनिने नारायण खोलामा अहिले पनि स्थानीय बिरामी पर्दा झोलुंगोेमा बोकेर अस्पताल लैजानुपर्ने बाध्यता छ । जिल्लाको उत्तरी चुरेभेगस्थित लालबन्दी नगरपालिका–१४ मा पर्ने साबिक नारायण खोला गाविस अझै सडक सञ्जालमा जोडिएको छैन । लालबन्दी बजारदेखि वडा नं. १३ पत्थरकोट छेडासम्म सडक पुगे पनि त्यहाँदेखि लखन्देही खोलाको बगरैबगर भई नारायण खोलासम्म पुग्नुपर्ने बाध्यता छ । खोलाको दुवैतिर सडक पुगे पनि पुल नबन्दा बर्खाको समयमा स्थानीयले सास्ती व्यहोर्दै आएका छन् ।

खोलामा बाढी आएको समयमा गर्भवती तथा अन्य बिरामीलाई झोलुंगोमा हालेर पत्थरकोटसम्म ल्याउने गरिएको स्थानीयले बताएका छन् । पत्थरकोटबाट भने ट्याम्पु, एम्बुलेन्स तथा अन्य सवारीमा हालेर अस्पताल पुर्‍याउने गरिएको छ । केही दिनअघि मात्रै प्रशव पीडा भएका दुई गर्भवतीलाई झोलुंगोमा हालेर पत्थरकोटसम्म ल्याइएको स्थानीय गंगा मगरले जानकारी दिनुभयो । ‘यो वर्ष गर्भवती र अन्य बिरामी गरी १० जनाभन्दा बढीलाई यसैगरी झोलुंगोमा हालेर पत्थरकोटसम्म ल्याइयो’ मगरले भन्नुभयो, ‘वर्षायाममा बर्सेनि हामीले यो नियति भोग्दै आएका छौँ ।’ नारायण खोलाकी स्थानीय आइतीमाया पाख्रिनले वर्षायामभर कोही गर्भवतीलाई अस्पतालसम्म पुर्‍याउनुपर्दा असाध्य मुस्किल हुने गरेको गुनासो गर्नुभयो । ‘खोलामा बाढी आएको बेला पैदल हिँड्न त सकिँदैन, बिरामीलाई झोलुंगोेमा बोकेर लानुपर्दा झन् समस्या हुन्छ,’ पाख्रिनले भन्नुभयो, ‘सामान्य अवस्थाका गर्भवतीलाई घरमै सुत्केरी गराउँछौँ, घरमा हुन नसकेका मात्रै झोलुंगोमा हालेर लालबन्दी वा अन्यत्र लैजाने हो ।’

पाख्रिनका अनुसार अधिकांश नारायण खोलामा स्थानीय बिरामी पर्दा अहिले पनि झारफुक र धाँमीझाँक्रीको भर पर्छन् । गम्भीर बिरामी परेका व्यक्ति तथा गर्भवतीलाई मात्रै झोलुंगोमा हालेर अस्पताल लैजाने गरिन्छ । नारायण खोलाका स्थानीयले बिरामी बोक्नका लागि स्थानीय सरकारले स्टेचर धरी उपलब्ध नगराएको गुनासो गरेका छन् । स्टेचर नहुँदा बिरामी बोक्नका लागि काठमा तन्ना बाँधेर झोलुंगो बनाउने गरिएको स्थानीयको भनाइ छ । विगत एक सातादेखि खोलामा निरन्तर बाढी आएका कारण नारायण खोलासम्म ट्याक्टर चल्न सकेको छैन । अरू बेला खोलाको बगरबाट मोटरसाइकल दौडिने गरे पनि बाढी आएकाले स्थानीयसँग भएको मोटरसाइकल घरमै थन्किएको छ ।

अत्यावश्यक काम परेकाहरू बाढीमै हेलिएर पत्थरकोटसम्म आएर ट्याम्पु तथा अन्य सवारीमा लालबन्दी बजार झरिरहेका छन् । लालबन्दी-१४ का वडाध्यक्ष छेनामसिंह घिसिङले निरन्तर वर्षा भइरहँदा नारायण खोलाको जनजीवन अत्यन्त कष्टकर बनेको बताउनुभयो । एक सातादेखि निरन्तर बाढी आइरहँदा स्थानीय औषधि उपचार तथा दैनिक आवश्यक पर्ने खाद्यान्न खरिद गर्न बजारसम्म आउन नपाएका उहाँले बताउनुभयो । ‘बाढी कम भएको बेला ट्याक्टर चल्थ्यो, अतिले एक सातादेखि ठूलो बाढी आएकाले ट्याक्टर पनि आउजाउ गर्न सकेको छैन,’ वडाध्यक्ष घिसिङले भन्नुभयो, ‘पानी धेरै पर्ने याममा स्थानीयको दैनिकी निकै पीडादायक हुन्छ ।’

नारायण खोला सिन्धुलीसँग सीमा जोडिएको साबिकको गाविस हो । यहाँको माथिल्लो भेगमा पर्ने गाउँका वासिन्दालाई पत्थरकोटसम्म पैदल हिँडेर आउँदा तीनदेखि चार घण्टासम्म लाग्छ । नारायण खोलाको वडा कार्यालय लालबन्दी बजारमै छ । गाउँमा इमेल इन्टरनेटसहितको सुविधा नरहेको भन्दै वडाध्यक्ष र वडा सचिवले लालबन्दीमै वडा कार्यालय सञ्चालन गरेर बस्ने गरेका छन् । अहिले बाढी आएको बेला स्थानीय वडा कार्यालयसम्म पनि आउन सक्दैनन् । सुगम मानिने सर्लाही जिल्लाको अतिविकट नारायण खोलामा आर्थिक रूपमा केही सक्षम रहेका व्यक्ति बसाइँ सरेर पत्थरकोट, लालबन्दीलगायत चुरेफेदीका गाउँमा झरे पनि कम आर्जन भएका व्यक्ति गाउँमै कष्टकर ढंगले जीवनयापन गरिरहेका छन् ।

लालबन्दी नगरपालिकाका प्रमुख बासुदेव अधिकारीले केही समयअघि नारायण खोला पुग्दा स्थानीयले बिरामी बोक्नका लागि स्टेचर माग गरे पनि यो वर्ष स्टेचर खरिद गर्ने योजना नरहेको बताउनुभएको छ । ‘हामी त्यहाँ पुग्दा गाउँलेबाट स्टेचर माग भाथ्यो तर नगरले स्टेचर किन्ने बजेट विनियोजन गरेको छैन,’ नगर प्रमुख अधिकारीले भन्नुभयो, ‘अन्य संघसंस्थासँग समन्वय गरी स्टेचरको प्रबन्ध गर्न खोज्दै छौँ ।’ नगर प्रमुख अधिकारीले नारायण खोलाबाट आउने गर्भवतीलाई पत्थरकोट स्वास्थ्य चौकी र लालबन्दी प्राथमिक केन्द्रमा प्रसुति हुने व्यवस्था मिलाइएको बताउनुभयो । नारायण खोलास्थित मोटरदोभानमा स्वास्थ्य चौकी भए पनि त्यहाँ प्रायः स्वास्थ्यकर्मी र औषधिको अभाव हुने गरेको स्थानीयले गुनासो गरेका छन् ।

चुरेडाँडाका चारैतिर ठूलो क्षेत्रफलमा फैलिएको नारायण खोलाको सबै बस्तीका वासिन्दालाई स्वास्थ्य चौकीसम्म पुग्न पनि घण्टौँ लाग्छ । स्वास्थ्य चौकी जानुसाटो स्थानीय लालबन्दी बजारका अस्पतालमै आउने गरेका छन् । नारायण खोला स्वास्थ्य चौकीमा जनस्वास्थ्य निरीक्षक वाजिद अन्सारी र अहेब रवीन्द्र ठाकुर दुई जना कार्यरत हुनुहुन्छ । स्वास्थ्य चौकीको इञ्चार्ज अन्सारीका अनुसार स्वास्थ्य चौकीमा अन्य सामान्य रोगको उपचार गर्ने गरिए पनि प्रसुति गराउन बर्थिङ सेन्टर छैन । अन्सारीले कर्मचारी नभएका कारण स्वास्थ्य चौकीमा बर्थिङ सेन्टर सञ्चालन गर्न नसकिएको बताउनुभयो । ‘त्यस ठाउँमा स्थानीय नर्सिङ स्टाफ भइदिए बर्थिङ सेन्टर पनि चलाउनु हुन्थ्यो तर कोही छैनन्, अत्यन्त विकट क्षेत्र भएकाले बाहिरबाट कोही जान पनि मान्दैनन्,’ स्वास्थ्य चौकी इञ्चार्ज अन्सारीले भन्नुभयो । स्वास्थ्य चौकी इञ्चार्ज अन्सारीले खोलाको बाटो भएर जानुपर्दा स्वास्थ्य चौकीसम्म पुग्न समस्या रहेको बताउनुभयो । अन्सारीका अनुसार पत्थरकोटको छेडा गाउँदेखि स्वास्थ्य चौकीसम्म मोटरसाइकलमा जाँदा ४५ मिनेट लाग्छ । मोटरसाइकल जान नसक्दा पैदल हिँडेरै जानुपर्दा करिब तीन घण्टा लाग्ने गरेको छ ।