✍️ डा. केदार कार्की
पोक्स जस्तो देखिने मंकीपक्स भाइरस जनावरबाट मानिसमा आएको हो । संक्रमण पछि, यो सामान्यतया एकदेखि दुई हप्ता लाग्छ र मानिसमा लक्षणहरू देखा पर्न थाल्छ । सुरुमा दाना सामान्यतया फ्लू जस्तै देखिन्छ र पछि लक्षणहरू बढ्दै जान्छ । दाना पिम्पल वा छाला जस्तै देखिन सक्छ र पीडादायी हुन सक्छ । अनुहार, मुख, हात, खुट्टा, छाती वा जननांगमा घाउहरू देखा पर्न सक्छन् ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनका महानिर्देशक टेड्रोस अधानोमले अगस्ट १४ मा मंकीपक्सको महामारी ‘अन्तर्राष्ट्रिय चासोको सार्वजनिक स्वास्थ्य आपतकाल’ भएको घोषणा गरे । दुई वर्षभन्दा बढी अवधिमा यो दोस्रोपटक हो जब डब्लुएचओले बाँदरको प्रकोपलाई ‘अन्तर्राष्ट्रिय चिन्ताको सार्वजनिक स्वास्थ्य आपतकाल’ घोषणा गरेको छ । डब्लुएचओको तथ्यांक अनुसार २०२४ को सुरुदेखि हालसम्म रिपोर्ट गरिएको बाँदर पोक्सका कुल संख्या १५ हजार ६ सयभन्दा बढी पुगेको छ, जुन गत वर्षको सबै सम्बन्धित केसहरूको संख्याभन्दा बढी हो । जसमा ५३७ जनाको मृत्यु पनि भएको छ ।
विश्वका अधिकांश देशमा यो रोग फैलिएर मानिसको मृत्यु हुन थालेपछि विश्व स्वास्थ्य संगठनले अहिले विश्वव्यापी स्वास्थ्य आपतकाल घोषणा गरेको छ । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ) ले बुधबार मंकीपक्स संकटलाई विश्वव्यापी आपतकाल घोषणा गरेको छ । मंकीपक्स कंगो र अन्य अफ्रिकी देशहरूमा व्यापक छ । जसका कारण सन् २०२२ देखि हालसम्म ११६ देशमा ९९ हजार संक्रमित भेटिएका छन् जसमध्ये २०८ जनाको मृत्यु भएको छ । डब्लुएचओका प्रमुख टिए गेब्रेयसका अनुसार अब मंकीपक्स भाइरस विश्वका अन्य देशका लागि पनि खतरा बनेको छ । पूर्वी कंगोमा भर्ना भएका बिरामीहरूको हालैको अनुसन्धानका अनुसार मंकीपक्स को नयाँ रूप देखा परेको छ जुन अझ खतरनाक छ ।
पूर्वी कंगोमा मंकीपक्सको नयाँ क्लेड फेला परेको छ, जसले छिमेकी देशहरूमा फैलिने सम्भावना देखाएको छ । यी देशहरू पहिले मंकीपक्सबाट अछुतो थिए, जसले संक्रमणको जोखिम बढाएको छ । टेड्रोस अधानोम गेब्रेयससले चिन्ता व्यक्त गरे कि यो अवस्था अफ्रिका र त्यसभन्दा बाहिर फैलिन सक्छ । कंगोमा एक दशकभन्दा बढी समयदेखि रिपोर्ट गरिएको छ, र प्रत्येक वर्ष लगातार बढ्दै गएको छ । गत वर्ष, केसहरूमा उल्लेखनीय वृद्धि देखियो, र यस वर्ष अहिलेसम्म रिपोर्ट गरिएका केसहरूको संख्या गत वर्षको कुल भन्दा बढी भएको छ । डब्ल्युएचओले जुलाई २०२२ देखि मे २०२३ सम्म सार्वजनिक स्वास्थ्य आपत्काल घोषणा गरेको थियो । मंकीपक्स एक दुर्लभ भाइरल रोग हो जुन मंकीपक्स भाइरसको कारणले हुन्छ । मंकीपक्स भाइरस पाँक्सविरिडे परिवारको अर्थोपक्स भाइरस जीनसको सदस्य हो ।
जब कुनै व्यक्ति जनावर, मानव वा दूषित सामग्रीबाट भाइरसको सम्पर्कमा आउँछ, भाइरस फैलिन्छ । भाइरस शरीरमा भाँचिएको छाला (नदेखिने भए पनि) वा श्वासप्रश्वास नली (आँखा, नाक वा मुख)मार्फत प्रवेश गर्छ । मानवदेखि-मानव प्रसारण मुख्य रूपमा ठूला श्वासप्रश्वासका थोपाहरूमार्फत हुने विश्वास गरिन्छ जसलाई लामो समयसम्म आमनेसामने सम्पर्क चाहिन्छ । मन्कीपक्स एक अपेक्षाकृत दुर्लभ भाइरल संक्रमण हो ।
संक्रमित जनावरहरू (मुख्य रूपमा अफ्रिकी मुसाहरू वा बाँदरहरू) वा अन्य कृन्तकहरू जसले संक्रमित व्यक्तिहरू, उभयलिंगीहरू र अन्य मानिसहरूसँग प्रत्यक्ष सम्पर्क राख्छन्, तिनीहरूको मासु खानु हुँदैन पुरुषसँग यौनसम्पर्क गर्नेहरू हाल संक्रमणको उच्च जोखिममा छन् । किनभने यी सामाजिक सर्कलहरू र नेटवर्कहरूमा संक्रमण फैलिरहेको छ । जे होस्, जो कोहीलाई बाँदर पोक्स लाग्न सक्छ । यो विषमलिंगी सेक्ससहित कुनै पनि प्रकारको प्रत्यक्ष वा नजिकको शारीरिक सम्पर्कबाट फैलिन सक्छ ।
मंकीपक्स रोगको लामो इन्क्युबेशन अवधि हुन्छ । यसको मतलब यो हो कि भाइरसको सम्पर्कमा आएको चारदेखि २१ दिन पछि लक्षणहरू देखा पर्छन् जसमा ज्वरो र मांसपेशी सुन्निने हुन्छ । चिकन पोक्स जस्तै दाग देखा पर्छ । यो अनुहारबाट सुरु भएर शरीरका अन्य भागहरूमा फैलिन सक्छ, वा यो यौनांग वा गुदाको भागमा सुरु हुन सक्छ र एक वा दुई हप्तापछि निको हुन्छ ।
किनकी मंकीपक्स असामान्य छ, डाक्टरहरूले पहिले दादुरा वा छोटी माताको शंका गर्न सक्छन् । सुन्निएको लिम्फ नोड्स, अर्कोतर्फ, सामान्यतया बाँदर पोक्सलाई अन्य पोक्सहरूबाट छुट्याउँछ । मंकीपक्सको निदान गर्न, खुला घाउ वा घाउबाट टिस्यु नमुना लिइन्छ । त्यसपछि नमूनालाई पोलिमरेज चेन रियाक्सन (पीसीआर) परीक्षण, एलिसा र वेस्टर्न ब्लटिंगको लागि प्रयोगशालामा पठाइन्छ । मंकीपक्स भाइरस वा तपाईंको प्रतिरक्षा प्रणालीद्वारा उत्पादित एन्टिबडीहरूको परीक्षण गर्न रगतको नमुना आवश्यक हुन सक्छ । मंकीपक्सका लक्षणहरू आफैं समाधान हुन सक्छन् । यद्यपि, मंकीपक्सको प्रकोपलाई स्मरपक्स भ्याक्सिन, एन्टिभाइरल र भ्याक्सिनिया इम्युन ग्लोब्युलिन द्वारा नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।
बिरामीलाई अस्पतालको आइसोलेसन कोठामा वा घरमा पर्याप्त भेन्टिलेसन भएको छुट्टै कोठामा राख्नुपछै । अरूसँगको सम्पर्कको जोखिम कम गर्न सकेसम्म सावधानी अपनाउनुपर्छ र लामो बाहुला र लामो प्यान्ट लगाएर सबै घाउ निको नहुन्जेल छुट्टै बस्नुपर्छ ।
के गर्ने, के नगर्ने
साबुन र पानीले हात धुनुहोस्, वा अल्कोहल-आधारित हृयाण्ड सेनिटाइजर प्रयोग गर्नुहोस् । मंकीपक्स भएका व्यक्तिहरूसँग ओछ्यान वा तौलिया साझा नगर्नुहोस् ।
साझेदारहरूसँग उनीहरूको यौन स्वास्थ्य र उनीहरूले अनुभव गरिरहेका कुनै पनि लक्षणहरूको बारेमा छलफल गर्नुहोस् । मंकीपक्स भएका व्यक्तिसँग नजिकको सम्पर्कबाट टाढा रहनुहोस् । यदि तपाइँसँग मंकीपक्स का लक्षण छन् भने, यौन र घनिष्ठ सम्पर्कबाट टाढा रहनुहोस् । बिरामी देखिने जनावरहरूसहित आवारा जनावरहरूलाई सम्पर्क नगर्नुहोस् ।
मंकीपक्सबाट संक्रमित व्यक्तिसँग भाँडाकुँडा र कपडाहरू साझा नगर्नुहोस् । नधोइएका वा फोहोर हातले आफ्नो अनुहार, नाक र आँखा नछुनुहोस् ।
उच्च जोखिम भएका देशहरूमा यात्रा नगर्नुहोस् । बारम्बार छोइएका सतहहरूलाई सफा वा कीटाणुरहित गर्नुपर्छ । रोग र यसका जटिलताहरू रोक्नको लागि मंकीपक्सको भाइरल संक्रमणका लागि के गर्ने र नगर्ने कुराहरू पालना गर्नुहोस् । मंकीपक्सबाट संक्रमित हुनबाट बच्ने सबैभन्दा राम्रो उपाय भनेको संक्रमित व्यक्तिसँग नजिकको सम्पर्कबाट बच्ने, बारम्बार र राम्ररी हात धुने र मन्कीपक्सबाट संक्रमित बिरामीहरूको हेरचाह गर्दा मास्क र पञ्जा लगाउनुपर्छ । लेखक : वरिष्ठ पशु चिकित्सक हुनुहुन्छ ।
