गीत पारखीहरूका लागि ‘खोज्दा खोज्दै’

✍️पुष्पा खनाल

भर्जिनिया । खोज्दा खोज्दै गीतकार, कवि सहदेव कोइराला पुरानो तथा नयाँ दुवै पुस्तालाई समेट्न सक्ने क्षमता भएका स्रष्टा हुन् । उनका गीतहरूले नेपाली गीत पारखीहरूका लागि विभिन्न स्वादका शब्दहरू पस्किएका छन् । उनको पछिल्लो कृति ‘खोज्दा खोज्दै’भित्र यस्ता फरक स्वादका गीतहरू पाइन्छन् । रेडियो नेपालमा ‘लालीगुराँस फूल टिपी, तिम्रो चुल्ठो सजाउँकी’ सुनेर हुर्किएकी म अहिले पनि उनका गीत ‘तिमी मेरो साथ हुँदा रात पनि उज्यालै लाग्छ’ सुन्दा निकै मज्जा लाग्छ । उनी गीत लेख्नेमात्र होइन, उनको स्वर पनि त्यत्तिकै राम्रो छ । शब्द बुन्ने, शब्दलाई सिंर्गार्ने तथा शब्दमा आवाज भर्ने तीनै कला भएका बहुप्रतिभाशाली स्रष्टाको पछिल्लो कृति ‘खोज्दा खोज्दै’भित्र उनको यो छवि प्रस्तुत भएको छ ।

जीवन त्यो गोरेटो हो कहिले हिँडी नसकिने माया त्यो सागर हो कहिले तरी नसकिने जीवन र प्रेमको विशाल स्वरूप र त्यसलाई डोहर्‍याउने पथ एउटै हो भन्ने भाव बोकेर नेपाली गीतिआकाशमा उदाएका कोइराला ‘न भोक छ, न प्यास छ, तिमीविना एक्लो जीवन निराश छ’ भन्दै त्यही विशाल प्रेमको खोजीमा भौँतारिरहेको पाइन्छ । बेसहारा यो जिन्दगी, कसैको सहारा खोजिरहेछ शून्यतामा रम्ने यो मन, भिडहरूमा हराइरहेछ । मानिसले जीवनमा प्रेम प्राप्त गर्ने प्रयास गर्छ, गरिरहन्छ । आफूले खोजेजस्तो प्रेम सायदै प्राप्त हुन्छ तर पनि ऊ खोजिरहन्छ । गीतकार कोइरालाका शब्दहरूमा पनि त्यो मर्म जताततै लुकेको छ ।

‘मेरो श्वासमा तिम्रो सुवास छ, नसा नसामा प्यारको झंकार छ’ भन्दै हराएकी प्रेमिकाको खोजीमा लागिरहेको पाइन्छ । उनले कतिपय ठाउँमा दैहिक प्रेमलाई महत्व दिएर भनेका छन् : ‘तिमीसँग एकान्तमा लौन भेट्न मन लाग्यो, जलेको यो मनले शीतल छहारी माग्यो’ । कतै त्यही प्रेमलाई आध्यात्मिक बनाएर ‘तिमीलाई मेरो मनमन्दिरमा सजाई राख्नेछु’ भन्छन् । उनी डराउँछन् कतै प्रेमिकाले अरूसँगै लगनगाँठो कसिन् की भनेर । कतै आफूले मन पराएको मान्छेलाई अरूले नै पो उछिट्याउने पो हो कि भनेर चिन्ता व्यक्त गर्छन् । कहिले ‘को आउने हो जीवनमा माया लिएर साथ दिन्छु भन्दै’ भनेर भविष्यको कल्पना गर्छन्, कहिले अब भो कोही आउनु पर्दैन, म एक्लै ठीक छु भन्छन् । यी गीति अभिव्यक्तिले उनको मनोभावलाई प्रष्टरूपमा चित्रण गरेको देखिन्छ ।

यसबाट कविमनको दोहोरो मनोदशालाई बुझ्न त्यत्ति कठिन छैन । उनले माया, प्रेमका मात्र नभएर थुप्रै बालगीतहरू पनि लेखेका छन् । चालिसको दशकमा उनका बालगीतले एकछत्र राज गरेको थियो । टुकुटुकु गर्दै हिँड्छे मेरी सानी छोरी सुनिरहुँजस्तो लाग्छ उनको तोतेबोली विजयसिंह मुनालको संगति र मीरा राणाको स्वरमा रहेको यो गीत एकताका रेडियो नेपालमा खुब बज्ने गर्दथ्यो र धेरै बालबालिकाको मनमा बसेको गीत थियो । विश्वासको दियो बालेर, श्रमको ज्योति छरेर लम्क लम्क भाइबहिनी हो ज्ञानको ढोको खोलेर बाल्यकालमा नूपुर भट्टाचार्यको आवाजमा यो गीत सुन्दा पढ्नुपर्छ, केही गर्नुपर्छ भन्ने एकप्रकारको जोश आउँथ्यो ।

सोल्टिीनीका आँखामा कस्तो मोहनी देखेपछि यो मन अन्तै नजाने । सोल्टिनीलाई देखेपछि सोल्टिनीकै आँखामा हराउन खोज्ने मान्छे तिनै सोटिनीलाई जग्गेबाटै अर्कैले उठाएर लगेपछि भन्छन् : ‘तिमी बदलियौ र पो मपनि बदलिएँ, व्यर्थै आधाजीवन अर्थहिन आशमा बिताएँ । अब तिमी मेरो छेउमा नआऊ । नआऊ नआऊ तिमी टाढै बस मेरो नजिक तिमी फेरि नआऊ । गीतिलेखनको प्रारम्भिक चरणलाई हेर्दा आशा, विश्वास, जोस र उत्प्रेरणा रहे पनि पछिल्लो समय उनको कमल माया, प्रेम, धोका, दुःख, विरहमा बढी चलेको पाइन्छ । सर्जकले आफ्नो मनका भावलाई अभिव्यक्त गर्न साहित्यलाई माध्यम बनाउँछन् ।

गीतकार कोइरालाले पनि आफूलाई गीतमार्फत् आफ्नो समयलाई अभिव्यक्त गरेका हुन् भन्ने लाग्छ । उदास, उजाड रहृयो जिन्दगी वशन्तमा पनि भएन बिक्री बजारमा कसै गरे पनि । जीवनमा खोजेकै कुरा थोरैलाई मात्र मिल्छ । धेरैले त जीवनलाई सम्झौतामै बिताउनुपर्छ ।

आफूलाई बजार अनुसार या त भनौं मौसम अनुसार बदल्दा पनि त चाहना अधुरै रहने रहेछ । त्यसैले सर्जकलाई लागेको छ मुटुको चोट कसैलाई नदेखाऊँ । उनी भन्छन् : मुटुभित्र धेरै दर्द अनि पीडाहरू छन् अनगिन्ती चित्कारका लहरहरू छन् । मानिस हो, कर्म गर्दै जाँदा सबै कर्म उत्तिकै उत्कृष्ट हुन्छ भन्ने छैन । गीतकार कोइरालाका गीतहरूमा पनि त्यो मानवीय कमजोरी पाइन्छ । भाव, लय र ध्वनिको उच्चतम समिश्रणबाट केही हरफहरू टुटेझैँ लाग्छ । पुनर्लेखनलाई भन्दा छपाइमा हतारो भयो कि भनेर शंका व्यक्त गर्ने ठाउँहरू छन् । तर पनि समग्रमा हेर्दा ‘खोज्दैखोज्दै’भित्र संग्र्रहित धेरै गीतहरू लयात्मक, कर्णप्रिय छन्, उत्कृष्ट छन् । संग्र्रहमा रहेका ८२ गीतमध्ये २४ वटा गीत स्वर स्वरबद्ध भइसकेका छन् । जसमा आफ्नै स्वर/संगीत तथा नेपालका सुप्रसिद्ध संगीतकारको संगीतमा पुराना तथा नयाँ गायक गायिकाले स्वर दिएका छन् ।

अन्त्यमा, खोज्दा खोज्दै उनले खोजेको कुरा भेटे या भेटेनन् त्यो उनैलाई थाहा होला तर मैले भने सर्जकमनभित्र रहेको उकुसमुकुस, डर त्रास, चिन्ता, भयका बीचमा आशा, भरोसा, विश्वास र दृढता भेटेँ । अनि नेपाली गीति आकाशमा बसिसकेको एउटा तारा भेटेँ । स्रष्टा सहदेवलाई मुरीमुरी बधाई ।