समता फाउण्डेशनः सामाजिक न्यायको लडाइँ, समावेशी भविष्यको निर्माण

नेपाली समाजमा जातीय विभेद र छुवाछुतको गहिरो जरा छ । दलित समुदायमाथिको अन्याय, अपमान, र अवसरको अभावका कारण हजारौं व्यक्तिको आत्मसम्मानमाथि आघात पुगिरहेको छ । कानुनले छुवाछुतलाई अपराध माने पनि व्यवहारमा अझै विभेदको अन्त्य भएको छैन । यहीँ समस्यालाई समाधान गर्न २०६५ सालमा समता फाउण्डेशनकाे स्थापना भएको थियो ।

समता फाउण्डेशनले अहिले पनि जातीय विभेद अन्त्य गर्न अनुसन्धान, नीति निर्माण, र जनचेतना कार्यक्रममार्फत दलित समुदायको सशक्तीकरणमा केन्द्रीत रही काम गर्दै आइरहेकाे छ । यसको मुख्य उद्देश्य दलित समुदायको सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक अधिकार सुनिश्चित गर्नु हो ।

समता फाउण्डेशनले संविधान निर्माणदेखि दलित अधिकारका कानुनी सुधारसम्मको यात्रामा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको छ । नेपालकाे संविधान २०७२ को निर्माणका क्रममा समावेशी व्यवस्था र विभेदविरुद्धको कानुन सुनिश्चित गर्न यस संस्थाले सभासद्हरूसँग सहकार्य गरी दलित समुदायको अधिकारलाई नीति र कानुनको रुपमा स्थापित गर्न सहयोग पुर्‍यायाे ।

फाउण्डेशनले २०६७ सालमा दलित
नेता र साहित्यकार आहुतिद्वारा लिखित
‘नेपालमा वर्णव्यवस्था र वर्ग–सङ्घर्ष’
पुस्तक प्रकाशित गरेको थियो ।
उक्त पुस्तकलाई त्रिभुवन विश्वविद्यालयका
समाजशास्त्र र मानवशास्त्रको
पाठ्यक्रममा समावेश गरिएको थियो ।

सामाजिक परिवर्तन ल्याउन कानुनी हस्तक्षेप अत्यावश्यक छ । यसैले समता फाउण्डेशनले दलित मानवअधिकारकर्मीहरूलाई प्रशिक्षित गरी घटनाबारे पैरवी गर्न सशक्त बनाएको छ । जातीय विभेदका घटनाहरूमा पीडितलाई न्याय दिलाउन कानुनी सहायता र परामर्श प्रदान गर्दै आएको छ ।

समता फाउण्डेशनले दलित मानवअधिकार कर्मीहरूको क्षमता अभिवृद्धि गर्दै, कानूनी सहायता र स्थानीय तहमा दलित समुदायलाई अधिकारका बारेमा जागरूक गर्दै काम गरेको छ । यसले कानूनी संघर्षमा दलित समुदायका पीडितहरूलाई सहयोग गर्दै जातीय भेदभावका घटनामा न्यायिक पहल गरिरहेको छ ।

समता फाउण्डेशनले २०६७ सालमा दलित नेता र साहित्यकार आहुतिद्वारा लिखित ‘नेपालमा वर्णव्यवस्था र वर्ग–सङ्घर्ष’ पुस्तक प्रकाशित गरेको थियो । उक्त पुस्तकलाई त्रिभुवन विश्वविद्यालयका समाजशास्त्र र मानवशास्त्रको पाठ्यक्रममा समावेश गरिएको थियो । फाउण्डेशनले यस पुस्तकको प्रकाशनपछि दलित विषयमा भएका अनुसन्धान रिपोर्ट र पुस्तकहरूको प्रकाशन पनि गरेको छ ।

यसले ‘नयाँ संविधानमा दलित: रुपान्तरणमा अलमल’ समता नीति पत्रको प्रकाशन गरेको थियो । यसले २०६९ सालमा ‘सत्ता–विमर्श र दलित: अम्बेडकर, दृष्टिकोण र विवेचना’ पुस्तकको अनुवाद र प्रकाशन गरेको थियो । यसका अलावा, ‘दलित लेखनको प्रवृत्तिः नेपाली दलित समुदायसम्बन्धी लेखनको समीक्षा’ नामक समीक्षा–पत्रको प्रकाशनपछि त्यसको अङ्ग्रेजी रुपान्तरण र दलित समुदायसम्बन्धी अनुसन्धानमूलक पुस्तक पनि प्रकाशित गरेको छ ।

समता फाउण्डेशनले २०७७ सालदेखि ‘दलित मानव अधिकार पुस्तक’ प्रकाशित गर्दै जातीय भेदभावका घटनाहरूको विवरण प्रस्तुत गर्दै स्थानीय र संघीय तहमा पैरवी गर्नका लागि श्रोत सामग्री उपलब्ध गराउँदै आएको छ ।

यसले वर्षभरि जातीय आधारमा घटेका घटनाहरूको विवरण संकलन गर्दै, स्थानीय र संघीय स्तरमा फुटेका अधिकारका लागि आवाज उठाउँदै आएको छ ।

समता फाउण्डेशनका प्रमुख उद्देश्यहरू भनेको जातीय भेदभावको अन्त्य गर्दै समाजलाई समान र समावेशी बनाउनु हो । यसले दलित समुदायको सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक अधिकारहरूको सुनिश्चितता, नीति निर्माण र कार्यान्वयनमा सरकारलाई जिम्मेवार बनाउने काम गर्दै आएको छ । समता फाउण्डेशनले दलित युवाहरूलाई नेतृत्व विकासमा संलग्न गराउने कार्यमा पनि महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याइरहेको छ ।

समता फाउण्डेशनको कामको उद्देश्य भनेको विभेदको अन्त्य गर्नु हो । विभेद समाप्त भए पनि, समावेशी समाजको निर्माणमा यसको कार्य निरन्तर चलिरहने छ । यसले जातीय र लैंगिक समानता र समान अवसरका लागि काम गर्दै नेपालमा एक समावेशी र समान समाज निर्माणको लक्ष्य राखेको छ ।

भविष्यमा, समता फाउण्डेशनले समान शिक्षा र अवसर सुनिश्चित गर्न, अनुसन्धान र नवप्रवर्तनको माध्यमबाट जातीय समानता र न्याय प्रवर्द्धन गर्नका लागि नयाँ उपायहरूको खोजी गर्नेछ ।

जातीय विभेद अन्त्य
भइसम्पन्न समाज
निर्माणको लक्ष्य
अझै बाँकी छ । तथापि,
समता फाउण्डेशनले
देखाएको मार्गदर्शनले
नेपालको सामाजिक न्याय
र समानताका लागि
महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउनेछ ।

फाउण्डेशनले कर्णाली, लुम्बिनी, मधेस र अन्य विभिन्न प्रदेशहरूमा काम गर्दै जातीय भेदभाव र दलित अधिकारका लागि महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाइरहेको छ । कर्णाली प्रदेशमा ४० दलित मानव अधिकार रक्षकहरू काम गर्दै जातीय भेदभाव र छुवाछुतको विरुद्ध जागरूकता फैलाउँदै कानूनी सहायता र समानता प्राप्त गर्नका लागि संघर्ष गरिरहेका छन् ।

लुम्बिनी प्रदेशमा ११ दलित मानव अधिकार रक्षकहरूले समता फाउण्डेशनको सहयोगमा दलित समुदायका मानिसहरूको अधिकार र सशक्तिकरणका लागि काम गरिरहेका छन् । मधेसमा १० दलित मानव अधिकार रक्षकहरूले स्थानीय स्तरमा जातीय भेदभावको विरुद्ध काम गर्दै समानता र समावेशी समाजको लागि सक्रिय भूमिका निभाइरहेका छन् । समता फाउण्डेशनले १६० जना दलित किशोरीहरूलाई युवा दूतका रूपमा प्रशिक्षित गर्दै, उनीहरूको नेतृत्व क्षमता सशक्त बनाइरहेको छ ।

समता फाउण्डेशनले आगामी दिनहरूमा समान शिक्षा र अवसर सुनिश्चित गर्न, दलित समुदायका लागि नयाँ उपायहरूको खोजी गर्न, र राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा पैरवी गर्ने कार्यलाई महत्त्वपूर्ण बनाएको छ । यसले भविष्यमा जातीय भेदभावका कारण उत्पन्न भएका समस्याहरूको समाधानका लागि निरन्तर काम गर्ने छ ।

समता फाउण्डेशनले आफ्नो कार्यदायित्वलाई ठूलो प्रभावका साथ अघि बढाएको छ । यसको कामले नेपालको जातीय भेदभाव र सामाजिक असमानतासँग जुझिरहेका दलित समुदायका मानिसहरूको जीवनमा ठूलो परिवर्तन ल्याएको छ ।

भविष्यमा पनि यसले समानता र समावेशीकरणका लागि निरन्तर संघर्ष गर्ने छ र यसको कामले नेपालमा एक समान र समावेशी समाजको निर्माणमा योगदान पुर्याउने छ । समता फाउण्डेशनको योगदान नेपालमा जातीय भेदभावको अन्त्य र समावेशी समाजको निर्माणमा अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ ।

यसले दलित समुदायका लागि कानूनी, सामाजिक र आर्थिक सशक्तिकरणका कार्यक्रमहरू संचालन गर्दै, नेपालको संविधानमा दलित अधिकारको सुनिश्चितता र समावेशी व्यवस्थाको सन्देश फैलाएको छ । यसका अनुसन्धान र पुस्तक प्रकाशन, दलित मानव अधिकार रक्षकहरूको प्रशिक्षण, र समाजमा दलित समुदायका पीडितहरूको पक्षमा आवाज उठाउने कार्यहरू नेपालमा एउटा नयाँ परिवर्तनको शृङ्खला सुरु गर्दैछन् ।

समता फाउण्डेशनले जातीय भेदभाव र सामाजिक असमानता विरुद्धको लडाइँलाई निरन्तर चलाउँदै, समानता र समावेशी समाज निर्माणको लक्ष्यमा प्रभावकारी भूमिका खेल्दै आएको छ । यसको कामले भविष्यमा समावेशी र समान अवसरका लागि अझ ठूलो प्रभाव पार्नेछ । यसले नेपालको समृद्धि र सामाजिक न्यायमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउने अपेक्षासहित आफ्नो कार्यलाई निरन्तर अगाडि बढाउँदै जानेछ ।

समता फाउण्डेशनले जातीय विभेद अन्त्यका लागि एक अद्वितीय भूमिका खेलेको छ । यसको प्रयासले दलित समुदायलाई आत्मसम्मान र समान अवसरको यात्रामा अगाडि बढ्न प्रेरित गरेको छ । जातीय विभेद अन्त्य भइसम्पन्न समाज निर्माणको लक्ष्य अझै बाँकी छ । तथापि, समता फाउण्डेशनले देखाएको मार्गदर्शनले नेपालको सामाजिक न्याय र समानताका लागि महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउनेछ ।

दलित समुदायको अधिकार र समानताका लागि समर्पित समता फाउण्डेशनले नेपाली समाजको सामाजिक रूपान्तरणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेको छ । मेरो व्यक्तिगत दृष्टिकोणमा, यो संस्था दलित समुदायको आशा र विश्वासको केन्द्र बनेको छ । तथापि, यसको प्रभावकारीता बढाउन आर्थिक स्रोत जुटाउने, नवीनतम रणनीति अपनाउने, र सबै तहमा संस्थाको पहुँच विस्तार गर्ने आवश्यकता छ । समता फाउण्डेशनले शुरू गरेको यो अभियान समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सफल हुनेमा मलाई विश्वास छ ।

लेखक : (विश्वकर्मा करीब एक दशकदेखि नेपाली पत्रकारिता सँगसँगै जातीय विभेदका विरुद्ध कलम चलाउँदै आइरहनु भएको छ ।)