सुल्झेन केबलकार निर्माणसम्बन्धी विवाद

काठमाडौं । ताप्लेजुङमा निर्माणाधीन पाथीभरा (मुक्कुमलुङ) केबलकार निर्माणसम्बन्धी विवाद समाधानको उद्देश्यले सरकार र आन्दोलनकारीबीच चलिरहेको वार्ता बिना निष्कर्ष टुंगिएको छ । यसअघि माघ २२ गते वार्ता हुँदा ६ बुँदे सम्झौता भएको थियो । तर, आइतबार भएको दुई पक्षीय वार्ता फेरि भाँडिन पुगेको राष्ट्रिय मुक्ति पार्टी नेपालका नेता सन्तोष मेहताले बताउनुभयो । अन्तरदलीय मुक्कुमलुङ संरक्षण संघर्ष समितिले अब मन्त्रीस्तरीय वा उच्चस्तरीय वार्ता समितिको माग गरेको छ । समितिले कर्मचारीस्तरीय वार्ताबाट समस्या समाधान नहुने भएकाले अब वर्तमान सरकारी वार्ता समितिसँग वार्ता नगर्ने निष्कर्ष निकालेको मेहताले बताउनुभयो । बैठकमा केबलकार निर्माणमा रहेका समस्याका साथै स्थानीयलाई रोजगार दिन सकिने लगायतका विषयमा छलफल गर्न सकिने सरकारी टोलीबाट प्रस्ताव आएको थियो । तर, आन्दोलनकारीको तर्फबाट त्यहाँ केबलकार नै बनाउन नहुने भन्दै यस बाहेकका विषयमा छलफल हुन नसक्ने भनेर हिँडेका थिए । यससँगै अहिलेको सरकारी समिति भंग भएको भन्दै मेहताले अब उच्चस्तरीय वार्ता समिति गठन नगरे आज (सोमबार)देखि अर्को चरणको आन्दोलन हुने बताउनुभयो ।

निर्माणाधीन पाथीभारा केबलकारका विरुद्धमा आन्दोलनरत पक्षसँग गृहमन्त्री रमेश लेखकले वार्ता गर्ने हुनुभएको छ । एमाले सचिव योगेश भट्टराईका अनुसार गृहमन्त्रीले आज (सोमबार) साँझ ६ बजेको समय दिनुभएको हो । आइतबार सरकारी टोलीसँग केबलकारविरोधी समूहको वार्ता बिना निष्कर्ष टुंगिएको थियो । आन्दोलनकारीले गृहमन्त्री नै वार्तामा बस्नुपर्ने अडान लिएका थिए । वार्तामा सहभागी एमाले सचिव भट्टराईले आन्दोलनकारीको मागबमोजिम आफूले गृहमन्त्रीसमक्ष कुरा गरेको बताउनुभयो । सामाजिक सञ्जालमा स्टाटस लेख्दै भट्टराईले भन्नुभएको छ, ‘उहाँहरूले माननीय गृह मन्त्रीज्यूसमक्ष भेटेर आफ्ना कुरा राख्न चाहनुभएको र त्यसको समन्वयका लागि मलाई अनुरोध गर्नुभए अनुरूप मैले गृहमन्त्रीज्यूलाई अनुरोध गरेँ । माननीय गृहमन्त्रीज्यूले सोमबार माघ २८ गते साँझ ६ बजे भेटघाटको समय दिनुभएको जानकारी गराउँदछु ।’ भट्टराईले आन्दोलनरत पक्षलाई सरकारले तोकेको वार्ता समितिसँग छलफललाई निरन्तरता दिएर वार्तामार्फत समस्याको समाधान गर्न अनुरोध गर्नुभएको छ ।

राष्ट्रिय सभामा सांसदहरूको विरोध
राष्ट्रिय सभाको आइतबारको बैठकमा सांसदहरूले स्थानीय जनताको भावनाविपरीत पाथीभरा क्षेत्रमा केबलकार निर्माण गर्दा समस्या उत्पन्न भएको धारणा राखेका छन् । बैठकको विशेष समयमा उनीहरूले धार्मिकस्थलको परम्परागत विशेषता, प्राकृतिक र सांस्कृतिक महत्वलाई मासेर पूर्वाधार निर्माण गर्न नहुनेमा जोड दिएका हुन् । बैठकमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एकीकृत समाजवादी)का सांसद जयन्तीदेवी राईले पाथीभरामा स्थानीय जनताको भावनाविपरीत केबलकार निर्माण अघि बढाउँदा समस्या उत्पन्न भएकाले यथाशीघ्र समस्या समाधान गर्नुपर्नेमा जोड दिनुभयो । उहाँले स्थानीय जनताको चाहनाविपरीत केबलकार निर्माण गर्दा त्यहाँको धार्मिकस्थल विरोधस्थलका रूपमा परिणत भएको उल्लेख गर्नुभयो । नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र) का सांसद रेनु चन्दले आदिवासी÷जनाजतिको धार्मिक एवं सांस्कृतिक मुन्धुमस्थल पाथीभरा क्षेत्र केबलकार निर्माणको विषयले केही समयदेखि अशान्त रहेको विषयप्रति सरकारको ध्यानाकर्षण गराउनुभयो । उहाँले आन्दोलनरत स्थानीयमाथि प्रशासनले दमन गरेको टिप्पणी गर्दै आन्दोलनका घाइतेको निःशुल्क उपचार र क्षतिपूर्तिका लागि सरकारसँग माग गर्नुभयो । सांसद चन्दले पाथीभरा क्षेत्रमा सुरक्षाका नाममा आन्दोलनरत नागरिकमाथि दमन भइरहेको आरोप लगाउँदै उक्त कार्य तत्काल बन्द गर्न आग्रह गर्नुभयो । साथै उहाँले पाथीभरामा केबलकार निर्माण गर्ने विषय आध्यात्मिक, आर्थिक, पर्यावरणीय र विकासका दृष्टिले समेत उपयुक्त नभएको धारणा राख्नुभयो ।

विरोधको अन्तरवस्तु के हो ?
पाथीभरा मन्दिर जानका लागि केबलकार निर्माण प्रक्रिया सुरु हुनासाथ एउटा पक्षले विरोध गरेको छ । कोशी प्रदेशको नामकरण भएसँगै प्रदेश १ पुनः नामकरणको माग राखेर आन्दोलनरत पक्ष अहिले पाथीभरा क्षेत्रमा केन्द्रित भएको छ । सरकारले २०७५ पुस १६ गते पाथीभरा दर्शन केबलकार कम्पनीलाई केबलकार बनाउन वन क्षेत्रको जग्गा दिने निर्णय गरेको थियो । पाथीभरामा केबलकारको पहिलो सपना बुन्ने टासी लामा हुनुहुन्थ्यो । केबलकारको परियोजना तयार गरेका लामाको केही समयमै निधन भएपछि परियोजना त्यत्तिकै हराएको थियो ।

त्यसपछि यती होल्डिङले २०७५ सालमा केबलकार सुुरु गर्ने तयारी गरेको थियो । यती होल्डिङका आङछिरिङ शेर्पा पाथीभरा माताको मन्दिर दर्शन गरी फर्किने क्रममा तत्कालीन संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्री रवीन्द्र अधिकारीसहित हेलिकप्टर दुर्घटनामा परी निधन भएपछि परियोजना अलपत्र परेको थियो । यती होल्डिङपछि परियोजना लक्ष्मी इन्टरकन्टिनेन्टलमा आइपुग्यो । लक्ष्मी इन्टरकन्टिनेन्टलबाट आईएमई समूहमा केबलकार निर्माणको चरणमा सेयर आइपुगेको हो । काठमाडौंको चन्द्रागिरि, नवलपुरको मौलाकालिका, बुटवल गोलबजारदेखि नुवाकोट डाँडासम्मको केबलकार सफलताका साथ सञ्चालन गरेको आईएमई समूहका लागि पाथीभरा केबलकार निर्माण स्वाभाविक हो । तर, पाथीभरा केबलकार निर्माण आईएमई समूहका लागि भारी परेको छ ।

संयुक्त संघर्ष समितिका संयोजक खगेन्द्र फेम्बु लिम्बू त्यति बेलैदेखि यो परियोजनाविरुद्ध उभिनुभएको थियो । उहाँ लगायतका अभियन्ताहरू विरोधमा उभिनुका मुख्य कारण लिम्बूहरूको परम्परा, पर्यावरण र जीविकोपार्जनसँग जोडिएका छन् । लिम्बूहरू मुक्कुम्लुङलाई आफ्नो परम्परा र आस्थाको धरोहर मान्छन् । यहाँ केबलकार बनाउँदा त्यो धरोहर ढल्ला भन्ने खगेन्द्र लिम्बूलाई डर छ ।

मुक्तिबुङ, मुक्तिफोमाङलगायत नामले पनि चिनिने यी देवीलाई उनीहरू आफ्नो पुर्खा युमासँग जोड्छन् । यहाँ युमाको बास छ भन्ने लिम्बूहरूको विश्वास रहेको उहाँको भनाइ छ । परम्परा र पर्यावरणसँगै केबलकार निर्माणले साना होटल व्यवसायी र भरियाहरूको जीविकोपार्जनमा असर पुग्ने कतिको चासो छ । तर, कतिपयले कोशी प्रदेशलाई पुनः नामकरण गर्नुपर्ने पहिचानवादी समूहले पछिल्लो समय सेलाएको आन्दोलन चर्काउनका लागि पाथीभरालाई बहाना बनाएको तर्क गरेका छन् ।

किनकि मुक्कुम्लुङ डाँडामा केबलकार चाहिँदैन भन्ने आवाज मात्र सुनिँदैन । वर्षौंदेखि विकासमा पछाडि परेको मुक्कुम्लुङमा केबलकारले आर्थिक समृद्धिको लहर ल्याउँछ भन्ने मत र आशा पनि उत्तिकै बलियो छ । ताप्लेजुङ जिल्लाको प्रमुख पालिका फुङलिङ नगरपालिकाका मेयर अमीर मादेनको धेरै अघिदेखिको एजेण्डा हो केबलकार ल्याउने । उहाँले गएको स्थानीय चुनावमा पनि केबलकारलाई नै प्रमुख एजेण्डा बनाउनुभयो र जित्नुभयो । त्यसैले पनि उहाँ केबलकार बनाउने एजेण्डा स्थानीयहरूबाट अनुमोदन भएको बताउँदै बनाउनुपर्छ भन्नेमा मुखर हुनुहुन्छ ।

केबलकार बनेपछि ३७९४ मिटर उचाइको मुक्कुम्लुङ पुग्न सबैलाई सहज हुने र यसले ताप्लेजुङमा पर्यटक आगमन वृद्धि भई स्थानीय रोजगार र आय बढ्ने उहाँको भनाइ छ । केबलकार निर्माणमा उत्पन्न विवादबारे प्रमुख राजनीतिक दलहरूका स्थानीय प्रतिनिधिले पनि केवलकार बन्नुपर्ने धारणा राख्छन् ।