अन्तत: अमेरिकालाई खनिज दिन युक्रेन सहमत

काठमाडौं । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प निर्वाचित भएपछि उहाँको विदेश नीतिका निर्णयहरूले विश्वभर प्रभाव पार्न थालेका छन् । पछिल्ला समय युक्रेनसँगको उहाँको रणनीति अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा चासोको विषय बनेको छ । राष्ट्रपति ट्रम्पले युक्रेनलाई एकतर्फी सहायता दिन नसकिने बताउँदै अमेरिकाको राष्ट्रिय हितका आधारमा आफ्नो नीति स्पष्ट पार्नुभएको छ । यसै क्रममा, हृवाइट हाउसले युक्रेनसँगको सम्बन्धलाई बलियो बनाउने प्रयासस्वरूप दुर्लभ खनिज स्रोतहरूको साझेदारीको प्रस्ताव अघि सारेको छ । यस प्रस्तावअनुसार, अमेरिकाले युक्रेनका महत्वपूर्ण खनिज स्रोतहरू–लिथियम, ग्रेफाइट, र युरेनियममा विशेष पहुँच सुरक्षित गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।

युक्रेनको राजधानी किएभका एक वरिष्ठ अधिकारीले अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चार माध्यममलाई युक्रेन र अमेरिका खनिज सम्झौताका सर्तहरूमा सहमत भएको जानकारी दिनुभएको छ । दुई देशबीच सहमति भएसँगै युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोदिमिर जेलेन्स्कीले अमेरिकाको भ्रमण गर्ने हुनुभएको छ । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले युक्रेनी राष्ट्रपति जेलेन्स्की सहमतिमा हस्ताक्षर गर्न तयार रहेको बताउनुभएको छ । त्यसका लागि जेलेन्स्की यसै साता हृवाइट हाउस आइपुग्ने ट्रम्पको भनाइ छ । ‘युक्रेनी राष्ट्रपति शुक्रबार आउने भन्ने सुनेको छु,’ ट्रम्पले ओभल अफिसमा पत्रकारसँग भन्नुभयोे, ‘पक्कै पनि यो मेरो साथ ठीक छ यदि उसले चाहन्छ भने । म बुझ्छु, यो ठूलो कुरा हो, धेरै ठूलो कुरा ।’

केही दिनयता युक्रेनी खनिजको स्वामित्वका विषयमा दुई देशबीच कुराकानी भइरहेको थियो । ‘हामीले वास्तवमै केही राम्रा परिमार्जनसहित त्यसमा सहमति जनाएका छौँ । यसलाई सकारात्मक परिणामको रूपमा हेरेका छौँ,’ एक वरिष्ठ युक्रेनी अधिकारीले बिबिसीसँग भन्नुभयो । अमेरिकाले यसअघि पाँच खर्ब अमेरिकी डलर बराबरको युक्रेनी ‘रेयर अर्थ मेटल’का साथै तेल तथा ग्यासलगायत प्राकृतिक स्रोतसाधनमा अधिकार दाबी गरेको थियो । तर, अमेरिका त्यसमा भने केही पछि हटेको फाइनान्सियल टाइम्सले जनाएको छ । तर, सहमतिमा यसअघि जेलेन्स्कीले राखेको युक्रेनको सुरक्षाबारे भने सहमतिले कुनै ग्यारेण्टी सुनिश्चितता नगरेको बिबिसीले जनाएको छ । युक्रेनले कति मूल्यको खनिज अमेरिकालाई हस्तान्तरण गर्ने हो भन्ने खुलेको छैन । तर, यो सम्झौताका सर्तहरूले अमेरिकालाई ज्यादा फाइदा हुने बताइएको छ । अमेरिकाले युक्रेनलाई बलियो सुरक्षा ग्यारेण्टी पनि नदिएको सञ्चार माध्यमहरूले जनाएका छन् ।

युक्रेनको खनिजमाथि ट्रम्पको दृष्टि किन ?
अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको ध्यान युक्रेनका दुर्लभ खनिजहरूको ठूलो भण्डारमा छ । यी खनिजहरू इलेक्ट्रिक कार, आधुनिक हतियार र सैन्य उपकरणहरू बनाउन प्रयोग गरिन्छ । चीनले हाल दुर्लभ अर्थ खनिजहरूको विश्वव्यापी आपूर्तिमा प्रभुत्व जमाएको छ । सम्भवतः चीनलाई रोक्नको लागि ट्रम्पले दुर्लभ अर्थ खनिजहरूको उत्पादन र आपूर्तिमा अमेरिकाको हिस्सा बढाउन खोजिरहेका छन् । विगत केही दशकहरूमा चीन दुर्लभ अर्थ खनिजहरूको खानी र प्रशोधनको हिसाबले सबैभन्दा ठूलो देश बनेको छ । यसले यी खनिजहरूको विश्वव्यापी उत्पादनको ६० देखि ७० प्रतिशत ओगटेको छ । प्रशोधन क्षमतामा पनि चीनको ९० प्रतिशत हिस्सा छ । दुर्लभ अर्थ खनिजका लागि चीनमाथि अमेरिकाको निर्भरता ट्रम्प प्रशासनको लागि चिन्ताको विषय हो । यसले आर्थिक र सैन्य मोर्चामा चीनविरुद्ध अमेरिकाको रणनीति कमजोर बनाउन सक्छ ।

युक्रेनसँग ३० मध्ये २१ खनिजहरूको भण्डार छ, जसलाई युरोपियन युनियनले ‘अत्यन्तै महत्वपूर्ण कच्चा पदार्थ’ भन्दछ । युक्रेनसँग रहेका दुर्लभ खनिजहरूले विश्वका कुल रेयर अर्थ मिनरल्स भण्डारको ५ प्रतिशत हिस्सा ओगट्ने बिबिसीले जनाएको छ । युक्रेनका दुर्लभ खनिजहरूको अधिकांश भण्डार क्रिस्टलाइन शिल्डको दक्षिण क्षेत्रमा अवस्थित छन् । यो क्षेत्र आजोभ सागर वरिपरि पर्छ, जसका धेरै भाग हाल रुसको कब्जामा छन् । हाल युक्रेनसँग १.९ करोड टन ग्रेफाइटको भण्डार छ । त्यसको प्रयोग विद्युतीय सवारीसाधन निर्माणमा गरिन्छ । युक्रेनसँग इलेक्ट्रिक सवारीहरूको ब्याट्री बनाउन प्रयोग हुने लिथियमको पनि ठूलो भण्डार छ । युरोपमा पाइने लिथियम भण्डारको ३३ प्रतिशत हिस्सा मात्र युक्रेनमा छ । रूसको आक्रमण अघि, युक्रेनले विश्वको सात प्रतिशत टाइटेनियम उत्पादन गथ्र्यो । यसको प्रयोग विमान निर्माणदेखि पावर स्टेसन निर्माणमा गरिन्छ । युक्रेनका केही दुर्लभ खनिज भण्डारहरूमा रुसले कब्जा गरिसकेको छ । युक्रेनकी आर्थिक मामिलासम्बन्धी मन्त्री युलिया स्वीरिदेन्कोका अनुसार, रूसले लगभग ३५० अर्ब डलर बराबरका खनिज स्रोतहरू कब्जा गरिसकेको छ ।

अब युद्धविराम हुने सम्भावना के छ ?
अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पका अनुसार युक्रेनले अमेरिकालाई उसको ‘रेयर अर्थ’ (दुर्लभ पृथ्वी) खनिजहरू प्रयोग गर्न दिनुपर्छ किनभने जो बाइडेन प्रशासनले रूससँगको युद्धको समयमा युक्रेनलाई अर्बौं डलर सहायता प्रदान गरेको थियो । ट्रम्पका अनुसार अमेरिकाले अहिलेसम्म युक्रेनलाई ३०० देखि ५०० अर्ब डलरसम्मको सहायता प्रदान गरिसकेको छ । साथसाथै ट्रम्पले जेलेन्स्कीलाई तानाशाह भन्दै युद्ध सुरु गरेकोमा रूसलाई होइन, युक्रेनलाई दोष दिनुभएको थियो । यो खनिज सम्झौतालाई रूसविरुद्ध युक्रेनलाई निरन्तर अमेरिकी समर्थनको लागि एक महत्वपूर्ण सर्तको रूपमा हेरिएको छ । ट्रम्प प्रशासनको विश्वास छ कि यो सम्झौता युक्रेन र रूसबीच युद्धविरामको लागि पहिलो कदम हुनेछ । मंगलबार रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले युक्रेनको खनिजमा अमेरिकी पहुँचमा आफू बाधक नबन्ने बताउनुभएको थियो । यसमा ती क्षेत्रको खनिज पनि समेटिएको जहाँ रूसले कब्जा गरेको छ । यद्यपि, अमेरिकाले यो सम्झौताको बदलामा युक्रेनलाई कुनै सुरक्षा ग्यारेण्टी दिएको छैन, तर यसपछि युद्धविरामको प्रयास तीव्र हुन सक्ने विश्वास गरिएको छ । (अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चार माध्यमको सहयोगमा)