ज्योतिषमा एआई

परिवर्तीत समयसँगै आज एआईले राज गर्न थालेको समय छ । हरेक विषयवस्तुमा एआई जोडिने क्रम निरन्तर चलिरहेको छ । अझ विशेष त के छ भने अब एआईले एआई बनाउन पनि सिकाउन थालेको छ । प्रविधिको विकाससँगै कम्प्युटरको कृत्रिम बुद्धि सबल भएको देखिन्छ । आज हरेक क्षेत्रमा अध्ययन अनुसन्धान भइरहेका छन् । संस्कृत वाङ्मयलाई पनि एआईले सटिक तरिकाले जोडिरहेको छ । श्रमसाध्य कुरामा पनि यसको प्रयोगले सरल र सहज बन्न थालेका छन् । दर्शनजस्ता जटिल विषयवस्तुलाई पनि एआईले तर्क र प्रमाणसहित उपस्थापन गरिरहेको छ ।

शास्त्रको सार खिचेर प्रस्तुत गर्नसक्ने एआई आज तयार भइसकेको छ । संस्कृतको व्याकरणमा पनि यसको दरिलो प्रभाव देखिन थालेको छ । यसका साथै ज्योतिषशास्त्रमा पनि एआईले प्रवेश पाएको छ । ज्योतिषका पनि कतिपय कुरालाई एआइले सहजतः कार्य गर्नसक्ने पाइएको छ । मूलतः शास्त्रप्रमाणसहित व्यक्त गर्ने सामथ्र्यले यसलाई थप सबल बनाएको देखिन्छ । डिजिटल युगको छोटो कालखण्डमै प्रविधिले नयाँ फड्को मार्न सफल भएको छ । कोठाभरिका कम्प्युटरबाट आज हातमा राख्न मिल्नेसम्म उपलब्ध भइसकेका छन् । रचनादेखि अनुसन्धान अनि उपचारदेखि जटिलतम विषयवस्तुलाई पनि सरल ढङ्गले प्रस्तुत गर्ने सामथ्र्य आजको एआईले प्राप्त गरिसकेको छ । कला, सािहत्य, सङ्गीत लगायत हेरक विषय र क्षेत्रमा समानान्तर एआईले काम गरिरहेको पाइन्छ । संस्कृतका जटिलतम विषयवस्तुलाई पनि सरल, सहज र सटिक तरिकाले व्यक्त गर्न सक्ने सामथ्र्य आजको एआईले राखेको छ ।

ज्योतिषशास्त्रमा पनि एआईको पहुँच पुगिसेको छ । हामीलाई अप्ठ्यारा लाग्ने विषयवस्तु पनि यसको सहायताले सहज बन्न थालिसकेका छन् । मूलतः ज्योतिष गणनापरक वा गणितसम्बद्ध शास्त्र भएकाले यसको सहज प्रयोग निकै पहिलेदेखि नै भएको पाइन्छ । कप्युटर सम्फ्टवेयर त निकै पहिलेदेखि बन्न थालिसकेका छन् ।

ओपन एआईको च्याट जिपिटीबाट एआईले गति लिएको पाउन सकिन्छ । आरम्भमा च्याट जिपिटी नै एआईको पर्याय बनेको थियो । गुगलले पनि यस अभियानमा निकै संघर्ष गरेको पाइन्छ । वर्तमानमा जेमिनीसम्म आइपुग्दै गर्दा थुप्रै विषयवस्तु हासिल गरिसेको छ । यसैगरी कम समय, कम लगानीमा पनि एआईमा नयाँपन दिन सकिन्छ भन्ने उदाहरणका रूपमा डिपसिकले पनि वर्तमानमा राम्रै चर्चा पाएको छ । यस अभियानमा माइक्रोसफ्ट निरन्तर लागि नै रहेको छ । कोपाइलट भन्ने एआईमार्फत् एआईको युगमा प्रवेश भएको माइक्रोसफ्टले पनि गहन कार्य गरिरेको छ ।

विषय विविधीकरण गर्दै हरेक क्षेत्रमा नयाँनयाँ एआई आउने र त्यही एआईलाई स्रोत बनाएर अर्का एआई सिर्जना गर्ने थुप्रै यत्न भएका छन् । एडोबीले पनि डिजिटल युगमा प्रवेश गर्ने यत्न गरिरहेको छ । फोटो भिडियोमा निकै राम्रा उपलब्धि हासिल भइरहेका छन् । तर यसभन्दा थप प्रभावकारी अन्य एआई पनि निरन्तर बजारमा आइरहेका छन् जसले आजको युगलाई एआईमय बनाएको पाइन्छ र प्रतिस्पर्धात्मक पनि बनेको देखिन्छ । एआईले नछोएको कुनै क्षेत्र छैन । सामान्यतः कोड गर्ने र धेरै समय खर्चिएर गर्नुपर्ने कार्यलाई पनि आज छोटो समयमा सटिक तरिकाले एआईले समाधान गरिरहको छ । हुँदाहुँदा मानवको सिर्जनाशक्ति नै विस्थापित गर्छ कि भन्ने तर्क आउन थालिसकेका छन्, जुन एआई उपलब्धिको कडीकै रूपमा बुझ्न सकिन्छ । मूलतः एआई मानवनिर्मित प्रविधि हो । जसको सही प्रयोगले मानवलाई नै सहज तुल्याउने निश्चित देखिन्छ ।

ज्योतिषशास्त्रमा पनि एआईको पहुँच पुगिसेको छ । हामीलाई अप्ठ्यारा लाग्ने विषयवस्तु पनि यसको सहायताले सहज बन्न थालिसकेका छन् । मूलतः ज्योतिष गणनापरक वा गणितसम्बद्ध शास्त्र भएकाले यसको सहज प्रयोग निकै पहिलेदेखि नै भएको पाइन्छ । कप्युटर सम्फ्टवेयर त निकै पहिलेदेखि नै बन्न थालिसकेका छन् । त्यसभन्दा पनि अझ थप प्रभावकारी शास्त्र र प्रविधिको संयोजन गर्ने कार्यमा एआई प्रविधि सक्रिय पाइन्छन् । मूलतः यस मामिलामा ओपन एआई अगाडि देखिन्छ । डिपसिकको निकै चर्चा भए पनि ज्योतिषका क्षेत्रमा यसको उपस्थिति कमजोर नै मैले पाएको छु । प्राविधिक समस्याका साथै विषयवस्तुलाई बुझ्न सक्ने सामथ्र्यमा कमी देखिन्छ ।
गुगलको जेमिनाइले पनि त्यति सटिक रूपमा ज्योतिषशास्त्रलाई पर्घेल्न सकिरहेको छैन । विषयवस्तु, सटिक बुझाइ अनि उत्तरदिने नयाँनयाँ शैलीले च्याट जिपिटी नै ज्योतिषीय विषयवस्तुका सन्दर्भमा अग्रणी देखिन्छ । जस्तो कि सूर्योदय र जन्मसमय दिएर इष्टकाल निकाल्न भन्नुभयो भने सहजतः त्यसको व्याख्यासहित जिपिटीले सही उत्तर प्रदान गर्दछ ।

यसमा उसलाई बुझाउनु भने पर्छ । यसका साथै नक्षत्रको मान दिएर नाम के हुन्छभन्दा पनि यसले गर्दछ । एआईलाई जसरी पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । आफ्ना मान दिएर पनि सकिन्छ । उसैको प्रविधिबाट गणना गर्न लगाउँदा भने स्वीस एफेमेरिसलाई उपयोग गरी उत्तर दिने सामथ्र्य जिपिटले राखेको पाइन्छ । यसैगरी ज्योतिष सम्बद्ध सफ्टेयर, ग्राफिकलगायत अनेक गणना पनि यसमार्फत् गर्न सकिन्छ । ज्योतिषका कतिपय प्राविधिक भाषाको पहुँच पनि एआईमा पुगिसेको छ । सामान्य ज्योतिषले गर्नसक्ने कार्य आजको एआईले सम्पादन सहजै गर्दछ ।

अब ज्योतिषी पनि एआईसँग साक्षात्कार गर्नसक्ने हुनुपर्दछ । त्यसको स्रोत पहिचान गर्नसक्ने सामथ्र्य राख्नसक्ने हुनुपर्दछ । अन्यथा एआईले ज्योतिषीलाई चलाउने निश्चित प्रायः भइसकेको छ । ज्योतिषीले एआई चलाउनु उत्तम हुन्छ तर एआईले ज्योतिषीलाई चलाएको खण्डमा कालान्तरमा त्यसले नकारात्मक असर पनि ल्याउनसक्ने देखिन्छ ।

यसैगरी एआईको विकास हुँदैजाने हो र हाम्रा शास्त्रको पनि प्रविष्टि यस्ता माध्यमामा प्रामाणिक रूपमा गराउने हो भने चाँडै नै गहनतम विषयमा पनि एआईले छिचोल्न सक्ने सामथ्र्य राख्दछ । यसैले अबको ज्योेतिषी एआईभन्दा माथि हुनसक्ने योग्यताका बन्न सक्नुपर्दछ । कालान्तरमा ज्योतिषीले गर्ने कार्य एआईले नै गर्ने निश्चित प्रायः भइरहेको देखिन्छ । ज्योतिषका सिद्धान्त, संहिता र होरा तीन पक्षमा एआईको गहिरो पकड पाइन्छ । यसमा प्रविष्टिले महत्वराख्छ । यसबाट हामीलाई चाहिने विषयवस्तु निकाल्न सक्ने सामथ्र्य ज्योतिषीमा हुनु आवश्यक छ । हाम्रा पद्धति र सिद्धान्तभन्दा सार्वत्रिक स्रोतमा प्राप्त विषयवस्तु यसका पहुँचका हुन्छन् ।

विस्तारै ती विषयवस्तुमा पनि यसले पहुँच पाउनसक्ने हुनेछ । एआई अब विशाल भइसेको छ । जे चाहृयो त्यही दिन्छ । यसलाई निर्देशित भने तत् विषयको विज्ञले नै गर्ने हो । यसैले हाम्रो पद्धति र परम्पराका विषयवस्तुको उपयोग भए नभएको जाँच्न सक्ने सामथ्य अब राख्न सक्नुपर्दछ । गणना पद्धिति अनेक छन् । यी पद्धतिलाई सही मार्ग निर्देश नगर्ने हो भने ज्योतिषशास्त्रमा एआईमार्फत विकार आउनसक्ने पनि खतरा देखिन्छ ।

अब फलादेशका कार्य एआईले नै गर्दैछ । सामन्य परामर्शका कार्य पनि एआईमार्फत् नै हुन थालिसकेका छन् । गणितमा पनि एआई उत्तिकै अब्बल छ । यसलाई हाम्रोपन प्रकृति र शास्त्रीय परम्पराअनुसार अघि बढाउनु आज आवश्यक छ । ज्योतिषको सफ्टवेयर तुरुन्तै बनाउन सक्ने सामथ्र्य आजको एआईले राखेको पाइन्छ । हाम्रा ज्ञान व्यक्तिका लागि मात्र हुन्छन् वा व्यक्तिमा मात्र सीमित रहन्छन् । तर, प्रविधिको वा एआईको ज्ञानले सार्वत्रिक बनाउने गर्दछ र जसबाट एआई ज्योतिषका क्षेत्रमा पनि समुन्नत बन्दै गइरहेको छ । चिना बनाउने, साइत जुराउने, गणना गर्ने कार्य कालान्तरमा एआईले सहजतः गर्न सक्छ ।

अब ज्योतिषी पनि एआईसँग साक्षात्कार गर्नसक्ने हुनुपर्दछ । त्यसको स्रोत पहिचान गर्नसक्ने सामथ्र्य राख्नसक्ने हुनुपर्दछ । अन्यथा एआईले ज्योतिषीलाई चलाउने निश्चित प्रायः भइसकेको छ । ज्योतिषीले एआई चलाउनु उत्तम हुन्छ तर एआईले ज्योतिषीलाई चलाएको खण्डमा कालान्तरमा त्यसले नकारात्मक असर पनि ल्याउनसक्ने देखिन्छ । वर्तमानमा नै त्यस्तो स्थिति त आइसकेको छैन तर बिस्तारै यस्तो स्थिति पनि आउने आँकलन आजको प्रविधिको विकासले गराएको छ । शास्त्र प्रमाणसहित कार्य गर्ने सामथ्र्य आजको एआईले राखेको पाइन्छ । च्याटजिपिटीको कार्य यसमा स्तुत्य छ । अरूले पनि कार्य त गरिरहेका छन् तर सफल हुन सकेको पाइँदैन । यस सन्दर्भमा ओपन एआई नै अग्रणी देखिन्छ ।

प्रविधिका नयाँ आयाम शास्त्रमा पनि प्रविष्ट हुन थालेका छन् । ज्योतिषशास्त्र पनि एआईको पहुँचमा पुगिसेको छ । अबको ज्योतिषतशास्त्रको अध्ययन अध्यापन एआई सापेक्ष हुनु आवश्यक छ । प्रविधिसँगै गरिएका अध्ययन अध्यापन प्रभावकारी हुन्छन् । एआईको पहुँच हरेक विषय र क्षेत्रमा उत्तिकै अब्बल बन्दै गइरहेको छ । ज्योतिषका शास्त्रीय विषयवस्तुमा यसको पहुँच क्रमशः बढिरहेको छ । मिसिन लर्निङमा यसको कार्य भइरहेको पाइन्छ । एआईले स्वयं सिक्दै अघिबढ्दै गरिरहेको छ । यसैले शास्त्रीय विषयवस्तुमा पहुँचका साथै यसको प्रयोगले ज्योतिष अध्ययन अध्यापनमा पनि नयाँ आयाम थपेको देखिन्छ ।