साहित्यकार नन्दलाल गौतम : एक चिनारी

विश्वको पाँचौं सर्वोच्च शिखर मकालु हिमाल र सप्तकोशीे नदीको सबैभन्दा ठूलो सहायक नदी अरुण अदीको छत्र छायाँमा हुर्की बढी गर्नु भएका साहित्यकार नन्दलाल गौतमको जन्म पिता रंगलाल गौतम र माता सरस्वती गौतमको कोखबाट विसं २०१२ साल वैशाख २६ गते संखुवासभा जिल्लाको चन्दनपुर हालको खाँदबारी नपा.१० मा भएको थियो । प्राकृतिक रूपमा अत्यन्त रमणीय अरुण उपत्यकामा जन्मनुभएका कारणले होला उहाँमा बालककालदेखि नै साहित्य क्षेत्रमा अभिरुचि जागृत भएको थियो । उहाँ सानैबाट विराट प्रतिभाका धनी व्यक्तित्व हुनुहुन्थ्यो । लगनशीलता, अटलता, सिर्जनशीलता र निडरता उहाँमा सानै उमेरदेखि नै पर्यायकै रूपमा रहेका थिए । उहाँमा राजनीतिक, सांस्कृतिक, शैक्षिक तथा धार्मिक चेतना अत्यन्त उच्चस्तरको रहेको थियो ।

उहाँले आफ्नो कखराको सुरुवात विसं १९९५ साल स्थापित आफ्नै गाउँमा अवस्थित चन्दनपुर भाषा पाठशालाबाट गर्नुभयो । कु-संस्कृति, अन्धविश्वास र रुढीवादी चालचलनहरूले गाँजिएको समाजमा पढ्नका लागि उहाँले सानैदेखि नै संघर्ष गर्नुपरेको थियो । जस्तै अफठ्यारो परिस्थितिमा पनि उहाँले आफ्नो अध्ययनलाई कहिल्यै विश्राम दिनुभएन उहाँ पढाइमा अत्यन्त तेज हुनुहुन्थ्यो । संस्कृतका धेरै श्लोक, मन्त्र र व्याकरण कण्ठस्थ थियो ।

लगनशीलता, अटलता, सिर्जनशीलता र निडरता उहाँमा सानै उमेरदेखि नै पर्यायकै रूपमा रहेका थिए नन्दलालको । उहाँमा राजनीतिक, सांस्कृतिक, शैक्षिक तथा धार्मिक चेतना अत्यन्त उच्चस्तरको रहेको थियो ।

चन्दनपुर भाषा पाठशालापछि उहाँले आबाल ब्रहृमचारी षडानन्द अधिकारीले स्थापना गर्नुपएको भोजपुर दिङ्ला पाठशालामा अध्ययन गर्नुभयो र निमावि तह उत्तीर्ण गर्नुभयो । त्यसपछि त्यहाँको विद्यालयमा त्योभन्दा माथिको कक्षा नहुने कारण धरान पिण्डेश्वरस्थित विद्यालयमा छात्रावास बसेर अध्ययन गर्नुभयो । यही विद्यालयबाट उत्तर मध्यमा तह उत्तीर्ण गर्दै थप अध्ययनका लागि काठमाडौंस्थित वाल्मीकि विद्यापीठ जानुभयो र आफ्नो अध्ययनलाई अगाडि बढाउनुभयो । धनकुटा क्याम्पसबाट बि.एड र त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट नेपालीमा स्नातकोत्तर पनि उत्तीर्ण गर्नुभएको थियो । लगभग तीन दशक जति संखुवासभा जिल्लाका विभिन्न विद्यालयहरूमा नेपाली विषयको माध्यमिक तहको शिक्षक भएर राष्ट्र र समाजको सेवा गर्नुभयो ।

उहाँमा वेद, पुराण, उपनिषद, गीता आदि धार्मिक ग्रन्थहरूको अथाह ज्ञान रहेको थियो । आफ्नो धर्म र संस्कृतिलाई धेरै नै माया गर्नुहुन्थ्यो । आफू बसेको स्थान दुर्गम क्षेत्रमा रहनु, सञ्चारको पहुँच कम हुनु र आर्थिक अवस्था त्यति सहज नहुनुका कारण उहाँको विराट प्रतिभा राष्ट्रिय स्तरसम्म प्रस्फुटित हुने अवसर प्राप्त गर्ने सकेन तर उहाँमा अद्भूत साहित्यिक प्रतिभा रहेको थियो । दिङ्ला पाठशालामा पढ्दा खेरी उहाँलाई एकपटक पुस्तक र कलम किन्ने पैसा नहुँदा भारतको आसाममा रहेका आफ्ना पिता रंगलाल गौतमलाई कवितात्मक लयमा चिठी लेखी पठाउनु भएको थियो । यसलाई उहाँको पहिलो साहित्यिक रचना मान्न सकिन्छ । त्यो चिठीको केही अंश यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ।

‘स्वस्ती श्री छ पिताजीका चरणमा शिरले नमस्कार गरी
बिन्ती गर्छु हजुरलाई पहिले केवल चरणमा परी
आनन्दै सब छौं यहाँ हजुरका केवल आशिर्वादले
यहाँको व्यवहार छोडी प्रभुजी जानुभयो परदेशैमहाँ
जानेको छैन मैले रतिभर के गरी बस्नु यहाँ ।।’
यसरी कवितात्मक लयमा चिठी लेखेरै आफूलाई चाहिनै कुराहरू आफ्ना पिताजीबाट माग्नुभएको थियो जुन चिठी उहाँका पिताजीलाई कण्ठस्थै थियो र उहाँले जीवनभर लय हालेर गाइरहनुभयो । विद्यालय वा अन्यत्र साहित्यिक कार्यक्रमहरू हँुदा उहाँलाई सबैले कविता सुनाउन अनुरोध गर्दथे । उहाँ कविता लयात्मक ढंगमा सुनाउनुहुन्थ्यो । दर्शक स्रोताहरूले औधि मनपराउदथे ।

यसरी नेपाली समाज र साहित्यका उज्ज्वल नन्दलाललाई समस्त साहित्य र संस्कृतिप्रेमी नेपालीहरूले सदैव सम्झिरहनेछन् । उहाँको नाममा सावित्रा-नन्दलाल गौतम स्मृति सेवा समाज नामक संस्था पनि स्थापना भएको छ ।

उहाँले आफ्नो जीवनकालमा आफ्नो ठूलो इच्छा हुँदाहुँदै कुनै पनि साहित्यिक कृति प्रकाशन गर्न पाउनुभएन, किनकि प्रकाशनको तयारी हुँदाहुँदै कोरोनाको महामारीले उहाँलाई २०७७ साल मंसिर ८ गते चटक्क चुँडेर लग्यो । तर, उहाँकी श्रीमती सावित्रा गौतम र पाँच भाइ छोराहरूले उहाँका केही कृति प्रकाशन गरिदिइसक्नु भएको छ र केही प्रकाशनको चरणमा रहेका छन् । उहाँका प्रकाशित कृतिहरूमा प्रतिबिम्ब कविता संग्रह, योगमाया खण्डकाव्य, अवाल ब्रम्हचारी षडानन्द खण्डकाव्य र आत्मचिन्तन अध्यात्मकाव्य रहेका छन् भने वेदमा विज्ञान प्रकाशनको तयारीमा रहेको छ ।

प्रतिबिम्ब कविता संग्रहमा ८३ वटा छन्दोबद्ध कविता रहेका छन् । आत्मचिन्तन अध्यात्मकाव्य खण्डकाव्य हो जसमा अध्यात्मको महत्व र आवश्यकतालाई कविताको लयमा सविस्तार वर्णन गरिएको छ । त्यस्तैगरी आबाल ब्रहृमचारी षडानन्द खण्डकाव्यमा गुरु महाराज षडानन्दको जीवनीलाई वर्णन गरिएको छ । योगमाया खण्डकाव्यमा भन्ने राष्ट्रिय व्यक्तित्व योगमायाको जीवनी र उनका कार्यहरूको वर्णन गरिएको छ । प्रकाशोन्मुख कृति वेदमा विज्ञानमा चार वेदको विज्ञानलाई खोज्ने प्रयास गरिएको छ । यसरी नेपाली समाज र साहित्यका उज्ज्वल तारा नन्दलाल गौतमलाई समस्त साहित्य र संस्कृति प्रेमी नेपालीहरूले सदैव सम्झिरहनेछन् । उहाँको नाममा सावित्रा-नन्दलाल गौतम स्मृति सेवा समाज नामक संस्था पनि स्थापना भएको छ ।