सफल दाम्पत्य जीवनको मुख्य आधार आपसी संवाद र समझदारी

काठमाडौं । दाम्पत्य जीवन र यौन सन्तुष्टि एकअर्कासँग गहिरो सम्बन्ध राख्ने विषयहरू हुन्, जुन शारीरिक मात्र नभई मानसिक, भावनात्मक र सामाजिक पक्षसँग पनि जोडिएका हुन्छन्। यी विषयमा सन्तुलन र समझदारी कायम राख्न सकेमा दाम्पत्य सम्बन्ध सुदृढ र दीर्घकालीन हुन सक्छ।

सफल र सन्तुलित दाम्पत्य जीवनको मुख्य आधार आपसी संवाद हो। जब पति–पत्नीबीच खुलेर, इमानदारीपूर्वक र आदरपूर्वक कुरा हुन्छ, तब सम्बन्ध बलियो, समझदारीपूर्ण र सन्तुष्टिपूर्ण बन्छ।

सफल दाम्पत्य जीवन भनेको केवल एउटै छानामुनि बस्नु मात्र होइन, यो समझदारी, माया, आदर, सहकार्य र आपसी विश्वासको समुचित संगम हो। जब दुई व्यक्तिले आफ्नो जीवनलाई साझा गर्छन्, तब त्यहाँ विचार, भावना, आकांक्षा र कमजोरीको पनि साझेदारी हुन्छ। यस्तो जीवनलाई सफल बनाउन गहिरो संवाद, धैर्यता, क्षमा र समयको आवश्यकता पर्दछ।

सबैभन्दा पहिले, आपसी संवाद सफल दाम्पत्य जीवनको मेरुदण्ड हो। खुल्ला र इमानदार संवादले गलतफहमी कम गर्छ, विश्वास बढाउँछ र समस्याको समाधानमा सहजता ल्याउँछ। जब जोडीहरूले एकअर्कालाई ध्यानपूर्वक सुन्छन्, चासो देखाउँछन्, र आलोचनाको सट्टा भावनात्मक अभिव्यक्तिलाई प्राथमिकता दिन्छन्, तब सम्बन्ध मजबुत बन्छ। धेरै समस्याहरू केवल कुराकानी नहुँदा उत्पन्न हुने गर्छन्, त्यसैले साना कुरा पनि खुलस्त भन्न सक्ने वातावरण बनाउनु जरुरी छ।

दाम्पत्य जीवनमा विश्वास अर्को आधारभूत तत्व हो। विश्वास बिना कुनै पनि सम्बन्ध दीर्घकालीन रूपमा टिक्न सक्दैन। विश्वास कायम राख्न सत्य बोल्ने, वाचा पूरा गर्ने र एकअर्काको गोपनीयता आदर गर्ने आवश्यक छ। विश्वास एकपटक गुमेपछि पुनः निर्माण गर्न गाह्रो हुन्छ, त्यसैले यसको संरक्षणमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ।

शारीरिक आकर्षणमा सीमित हुनु हुँदैन

माया र सम्मान सफल दाम्पत्य जीवनका लागि अत्यावश्यक तत्व हुन्। माया केवल शारीरिक आकर्षणमा सीमित हुँदैन । यो संवेदना, साथ, समर्थन र एकअर्कामा गरिने लगाव हो। सँगसँगै, सम्मानले सम्बन्धमा सन्तुलन ल्याउँछ। एकअर्काका विचार, भावना, समय र स्वतन्त्रतालाई सम्मान गर्नाले आत्मीयता अझ प्रगाढ हुन्छ।

क्षमा र सहिष्णुता पनि सफल वैवाहिक जीवनको महत्त्वपूर्ण पक्ष हो। मानिसहरू त्रुटी गर्छन्, कहिलेकाहीँ चोट पुर्‍याउँछन्। यस्तो बेला एकअर्कालाई क्षमा गर्न जान्नु आवश्यक हुन्छ। निरन्तर दोष देखाउने होइन, सुधारको अवसर दिने मानसिकता राख्नुपर्छ। सहिष्णुता, विशेष गरी आपसी भिन्नतालाई स्वीकार गर्ने कुरा, दाम्पत्य जीवनमा स्थायित्व ल्याउँछ।

साथै, साझा जिम्मेवारी र समय बिताउने संस्कार पनि अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण छ। घरधन्दादेखि आर्थिक व्यवस्थासम्मका काममा दुवैले समान रूपमा योगदान गर्नु सफल दाम्पत्य जीवनको संकेत हो। व्यस्त जीवनशैलीका बाबजुद, सँगै समय बिताउने, रमाइलो गर्ने, यात्रा गर्ने वा स-साना कुरा मन पराउने बानीले सम्बन्धलाई ताजा र जीवित राख्छ।

अन्ततः, सफल दाम्पत्य जीवन ‘परिपूर्णता’ होइन, ‘सार्थकता’ हो। जहाँ दुवै पक्षले एकअर्काको खुशीमा आ-आफ्नो योगदान दिन्छन्। सम्बन्धमा आरोह-अवरोह आउँछन्, तर त्यसमाथि प्रेम, समझदारी र समर्पण विजयी हुन्छ। सफल दाम्पत्य जीवन भनेकै जीवनसाथीलाई साथी, प्रेमी, मार्गदर्शक र परिवारको सदस्यको रूपमा स्वीकार गर्दै जीवनको यात्रामा सँगै अघि बढ्नु हो।

यौन चाहना, अपेक्षा र असहजता खुलस्त रूपमा कुराकानी गर्न सक्नु दुवै पक्षको सन्तुष्टिका लागि महत्त्वपूर्ण हुन्छ। यौन सन्तुष्टि केवल शारीरिक क्रियाकलाप होइन। प्रेम, आदर, विश्वास र भावनात्मक सम्पर्कले यौन सम्बन्धलाई अझ सन्तुलित र सुखद बनाउँछ।

शारीरिक स्वास्थ्य, मानसिक सन्तुलन, तनावको अवस्था, खानपान, निद्रा आदिले यौन जीवनमा प्रभाव पार्छ। यी पक्षहरूको ध्यान राख्दा यौन सन्तुष्टि वृद्धि हुन्छ। यौन सम्बन्ध आपसी सहमतिमा आधारित हुनुपर्छ। जबरजस्ती, दबाब वा अपमानजनक व्यवहारले सम्बन्धमा गम्भीर असर पार्न सक्छ। यौन जीवनमा कहिलेकाहीं समस्या आउन सक्छन्—जस्तै इच्छा घट्नु, असन्तुष्टि, स्वास्थ्यसम्बन्धी कठिनाइ आदि।

यस्ता समस्यालाई लुकाएर होइन, सहमति र परामर्शको माध्यमबाट समाधान गर्नु उपयुक्त हुन्छ।

दाम्पत्य जीवनमा यौन सन्तुष्टि घट्नु वा असमझदारी हुनु स्वाभाविक हुन सक्छ, तर यसलाई गम्भीर रूपमा नलिँदा सम्बन्ध कमजोर हुने खतरा हुन्छ। यस्तो अवस्थामा दम्पती परामर्श (couples counseling) वा यौन परामर्श (sex therapy) निकै उपयोगी हुन सक्छ।

समझदारीकाे अभावमा सम्बन्धविच्छेद

दम्पतिबीच समझदारीका अभावमा हाल सामाजिक परिवेशमा नेपालमा सम्बन्धविच्छेद (डिभोर्स) का घटनामा उल्लेख्य वृद्धि भएको देखिन्छ।

परम्परागत सोच, परिवार केन्द्रित समाज र धार्मिक मूल्य–मान्यताले विवाहलाई जीवनपर्यन्तको सम्बन्धको रूपमा लिइँदै आएको भए पनि पछिल्लो दशकमा यो अवधारणा क्रमशः परिवर्तन हुँदै गएको छ।

शिक्षाको विकास, आर्थिक स्वतन्त्रता, महिला सशक्तीकरण, सामाजिक जागरण, र सञ्चारमाध्यमको प्रभावले व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको मूल्य बढ्न थालेपछि असन्तुष्ट वैवाहिक सम्बन्धबाट बाहिरिने निर्णय लिनु सहज हुँदै गएको छ।

डिभोर्सका बढ्दो घटनाका पछाडि विविध कारणहरू छन्। वैवाहिक सम्बन्धमा विश्वासको कमी, पारिवारिक हस्तक्षेप, दाम्पत्य जीवनमा संवादको अभाव, यौन असन्तुष्टि, घरेलु हिंसा, आर्थिक समस्या, वैचारिक असमानता तथा करियर प्राथमिकताहरू प्रमुख कारणका रूपमा देखिन्छन्। साथै, शहरियकरण र प्रविधिको प्रभावले व्यक्तिगत जीवनशैलीमा आएको परिवर्तनले पनि सम्बन्धमा दूरी बढाएको छ।

वैवाहिक सम्बन्धविच्छेद (डिभोर्स) केवल दुई व्यक्तिको सम्बन्धको अन्त्य मात्र होइन, यसले परिवारको हरेक सदस्यमा विशेष गरी बालबालिकामा गहिरो असर पार्दछ। आमाबुबाको डिभोर्स बालबालिकाको मानसिक, सामाजिक, शैक्षिक र भावनात्मक पक्षमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने संवेदनशील विषय हो।

बालबालिकामा मानसिक तनाव

सबैभन्दा पहिले, सम्बन्धविच्छेदपछि बालबालिकामा मानसिक तनाव, असुरक्षा, डर र आत्मग्लानी जस्ता भावनात्मक असर देखिन सक्छन्।

विशेषगरी सानै उमेरका बालबालिकाले आमाबुबाको अलगाव बुझ्न नसक्दा आफूलाई दोषी ठान्ने र आत्मसम्मानमा गिरावट आउने सम्भावना हुन्छ। केही बालबालिकामा आक्रोश, चिडचिडोपन, एक्लोपना वा सामाजिक गतिविधिबाट टाढिने प्रवृत्ति देखिन्छ।

शैक्षिक क्षेत्रमा पनि यसले प्रभाव पार्छ। घरको अस्थिर वातावरणले पढाइमा ध्यान केन्द्रित गर्न गाह्रो हुन्छ, जसले उनीहरूको शैक्षिक प्रगति कमजोर हुन सक्छ। साथै, सम्बन्धविच्छेदपछि आर्थिक अवस्थाको गिरावट भएमा उनीहरूलाई राम्रो शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा र जीवनस्तर प्राप्त गर्न कठिनाइ हुन सक्छ।

सामाजिक रूपमा बालबालिका अन्य साथीहरूसँग तुलना गर्ने र आफूलाई ‘अलग’ वा ‘कम’ ठान्ने स्थिति सिर्जना हुन सक्छ। केही बालबालिकामा आमाबुबाको सम्बन्धप्रति नकारात्मक धारणा बस्न सक्दछ, जसले उनीहरूको भावी सम्बन्धको धारणा पनि प्रभावित गर्न सक्छ।

तर, सबै सम्बन्धविच्छेद नकारात्मक असर मात्र पार्दैनन्। यदि सम्बन्ध हिंसात्मक, अत्यधिक तनावपूर्ण वा अशान्तिपूर्ण थियो भने, सम्बन्धविच्छेदपछि बालबालिकाको जीवन शान्त र सुरक्षित बन्न सक्छ। यस्तो अ