मध्यपूर्व फेरि अशान्त

काठमाडौं । मध्यपूर्व फेरि अशान्त बन्ने संकेत देखिएको छ । इजरायलले इरानमा भयानक हवाई हमला गरेपछि पहिल्यैदेखि अशान्त मध्यपूर्वमा थप तनाव बढेको हो । शुक्रबार इजरायलले इरानको राजधानी तेहरानसहित धेरै परमाणु अखडामा हमला गरेको हो । आक्रमणले इरानको आणविक तथा सैन्य परिसरको मुटुमा प्रहार गरेको इजरायलले दाबी गरेको छ । इजरायलले यसअघि विगत तीन वर्षदेखि गाजामा आक्रमण गरिरहेको छ । गाजा युद्ध नसकिँदै फेरि इजरायलले इरानसँग निहुँ खोजेको हो ।

इजरायली सेनाले इरानी सैन्य र आणविक स्थलहरूमा व्यापक हमला गरेको जनाएको छ । आक्रमणमा धेरै उच्चस्तरीय सैन्य कमाण्डर र ६ आणविक वैज्ञानिकहरू मारिएको अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चार माध्यमहरूले जनाएका छन् । इजरायली आक्रमणमा धेरै वरिष्ठ इरानी अधिकारीहरू मारिएका छन् । जसमा प्रमुख कर्मचारी मोहम्मद बाघेरी, इरानी क्रान्तिकारी गार्ड कोरका प्रमुख हुसेन सलामी र एक वरिष्ठ कमाण्डर घोलाम अली रशिद रहेको बिबिसीले जनाएको छ । इरानले पनि आक्रमणमा ६ आणविक वैज्ञानिकहरू मारिएको पुष्टि गरेको छ । देशका सर्वोच्च नेता अयातोल्लाह अली खामेनीका वरिष्ठ सल्लाहकार अली शामखानी पनि गम्भीर घाइते भएका छन् । इरानको सरकारी मिडियाका अनुसार, इजरायलले तेहरान र अन्य सहरहरूमा आवासीय क्षेत्रहरूलाई निशाना बनाएको छ ।

इजरायल इरानबाट २१०० किलोमिटर टाढा छ । क्षेत्रफलको हिसाबले इरान इजरायलभन्दा धेरै ठूलो देश हो । इरानको जनसंख्या आठ करोड ९० लाख छ जुन इजरायलको जनसंख्या (एक करोड) भन्दा लगभग दश गुणा बढी हो । इरानी सैनिकहरूको संख्या पनि इजरायली सैनिकहरूको भन्दा छ गुणा बढी छ । इरानको सेनामा ६ लाख सक्रिय सैनिकहरू छन् भने इजरायलमा एक लाख ७० हजार सक्रिय सैनिकहरू छन् । २०२२ र २०२३ मा इरानको रक्षा बजेट ४७.४ बिलियन थियो भने इजरायलको रक्षा बजेट लगभग ४१९ बिलियन थियो । यद्यपि, इरान र इजरायलबीच अहिलेसम्म कुनै आमनेसामने लडाइँ भएको छैन । इरानले प्रोक्सी युद्धमार्फत इजरायललाई लक्षित गर्दै आएको छ ।

इजरायल लकडाउन, अस्पताल भूमिगत गरियो
इजरायलले इरानबाट प्रहार गरिएका लगभग १०० आक्रमणकारी ड्रोनहरूको आगमनको अपेक्षा गरेको छ जुन इरानमाथिको यो अभूतपूर्व इजरायली आक्रमणको प्रारम्भिक प्रतिशोधको प्रतिक्रिया जस्तो देखिन्छ । केही रिपोर्टहरूले इजरायलले इरानमा १० मिनेटमा त्यही काम गरेको बताएको छ जुन उसले १० दिनमा हिजबुल्लाहलाई गरेको थियो र आफ्नो शीर्ष स्तरीय नेतृत्वलाई हटाउन गरेको थियो । इजरायल लामो युद्धको लागि तयारी गरिरहेको थियो । इजरायलमा हवाई क्षेत्र बन्द छ, विद्यालयहरू बन्द छन् र सबै व्यवसायहरू बन्द छन् । सेना उच्च सतर्कतामा रहेको सिएनएनले जनाएको छ । इजरायलले हजारौँ रिजर्भेस्टहरूलाई सक्रिय सैन्य कर्तव्यमा फिर्ता बोलाएको छ ।

इरानी प्रतिशोधात्मक आक्रमणलाई ध्यानमा राख्दै इजरायलले आफ्ना सबै अस्पतालहरूलाई भूमिगत केन्द्रमा सारेको छ । आपतकालीनबाहेक सबै सेवाहरू बन्द गर्न पनि भनिएको छ । इजरायलको स्वास्थ्य मन्त्रालयले नागरिकहरूलाई धेरै गम्भीर अवस्थाको अवस्थामा मात्र अस्पताल जान सल्लाह दिएको छ । बाँकी समय मानिसहरूलाई घरमै बस्न भनिएको छ ।

विश्वव्यापी एयरलाइन्सले गरे मध्यपूर्व उडान स्थगित
इजरायलले इरानमा आक्रमण गरेपछि धेरै प्रमुख एयरलाइन्सहरूले मध्यपूर्वका स्थानहरूमा जाने उडानहरू स्थगित गरेका छन् । कतार एयरवेजले त्यस क्षेत्रको वर्तमान अवस्थाका कारण इरान र इराकको उडानहरू अस्थायी रूपमा रद्द गरेको छ,’ एयरलाइन्सले एक विज्ञप्तिमा भनेको छ । राजधानी तेहरानसहित इरानका तीन प्रमुख विमानस्थलहरू र यसको राजधानी बगदादसहित इराकका पाँच विमानस्थलहरू प्रभावित भएका छन् । संयुक्त अरब इमिरेट्सको प्रमुख वाहकहरूमध्ये एक, एमिरेट्सले शुक्रबार र शनिबार दुवै दिन इराक, जोर्डन, लेबनान र इरान जाने र जाने उडानहरू रद्द गरेको छ । भारतको देशको प्रमुखबाहक एयर इण्डियाले एक दर्जन बढी उडानहरू डाइभर्ट गरिएको छ, वा तिनीहरूको मूल स्थानमा फर्किरहेको बताएको छ । प्रभावित उडानहरूमा न्युयोर्क, लण्डन, भ्यानकुभर र वासिंगटनका मार्गहरू समावेश छन् ।

जर्मन क्यारियरले अर्को सूचना नभएसम्म तेहरानको उडानहरू स्थगित गरिएको बताएको छ र यसका पाइलटहरूले हाललाई इरानी, इराकी र इजरायली हवाई क्षेत्रबाट बच्ने बताएको छ, रोयटर्सले रिपोर्ट गरेको छ । दुई इजरायली एयरलाइन्स, एल अल र अर्कियाले आफ्ना सबै विमानहरू देशबाट बाहिर निकाल्ने घोषणा गरेका छन् । रोयटर्सको रिपोर्टअनुसार बेन गुरियन विमानस्थलका अधिकारीहरूले भने कि सबै विमानहरू यात्रुबिना पठाइँदै छ । अर्को सूचना नभएसम्म विमानस्थल बन्द गरिएको छ ।

यद्यपि, यी विमानहरू कहाँ पठाइँदै छ ? भन्ने थाहा छैन । उडान ट्र्याकिङ वेबसाइटहरूले देखाएका छन् कि धेरै विमानहरू तेल अभिभबाट उडेका छन् । केही विमानहरू साइप्रस गएका छन् भने एल अल विमानहरू युरोपका विभिन्न विमानस्थलहरूमा गइरहेका छन् ।

क्षेत्रीय युद्धमा परिणत हुने खतरा
इरानको आणविक क्षमतामाथि इजरायली आक्रमणले मध्यपूर्वलाई पूर्ण-स्तरीय युद्धमा धकेल्न सक्ने चिन्ता व्यक्त गरिएको छ । यसले ठूलो इरानी प्रतिशोध निम्त्याउन सक्ने विज्ञहरूको चिन्ता छ । यदि इजरायल र इरान व्यापक द्वन्द्वमा फसे भने यसले अमेरिकालाई युद्धमा तान्ने जोखिम रहेको उनीहरूको भनाइ छ । किनभने अमेरिका लामो समयदेखि इजरायलको सबैभन्दा नजिकको सहयोगी र सबैभन्दा ठूलो हतियार आपूर्तिकर्ता रहेको छ । अमेरिकाले मध्यपूर्व वरपरका स्थानहरूबाट गैरआवश्यक कर्मचारीहरूलाई प्रस्थान गर्ने आदेश दिएपछि यस हप्ताको सुरुमा त्यो जोखिमको संकेत देखापरेको थियो । इरानले लेबनानमा हिजबुल्लाह, यमनमा हुथीहरू साथै इराक र सिरियामा विभिन्न मिलिशिया समूहहरू जस्ता बफादार प्रतिवादीहरू समावेश गर्ने क्षेत्रमा तथाकथित प्रतिरोधको अक्षको निरीक्षण गर्दछ । विज्ञहरू भन्छन् कि इरानी आणविक सुविधाहरूमा इजरायली आक्रमणले अमेरिकासँगको वार्ताको अन्त्य पनि गर्नेछ । गत वर्ष इजरायल र इरानको वर्षौं लामो प्रतिवादी युद्ध एक-अर्कामाथि प्रत्यक्ष मिसाइल आक्रमणको श्रृंखलाको साथ खुला रूपमा सुरु भएको थियो । त्यतिबेला, अमेरिकाले इजरायललाई इरानको ऊर्जा वा आणविक पूर्वाधारमा प्रहार नगर्न चेतावनी दिएको थियो ।

अरब राष्ट्रहरूले गरे निन्दा
इरानका अरब छिमेकीहरूले इजरायलको हालैको आक्रमणको निन्दा गरेका छन् । धेरै अरब देशहरूले इस्लामिक गणतन्त्रमा इजरायलको आक्रमणविरुद्ध निन्दाका वक्तव्यहरू जारी गरेका छन्, जुन हालको वृद्धिको बीचमा निशाना बन्नबाट बच्ने उनीहरूको मनसायको स्पष्ट संकेत हो । साउदी अरेबियाले इरानको आणविक कार्यक्रम र वरिष्ठ सैन्य नेताहरूमाथि इजरायलको आक्रमणको कडा निन्दा र निन्दा व्यक्त गरेको छ । इरान र साउदी अरेबियाले दशकौँदेखि दुई क्षेत्रीय शक्ति घरहरू धार्मिक आधारमा विभाजित भएको कारणले प्रतिद्वन्द्विता साझा गर्दै आएका छन् । उनीहरूले हालै आफ्नो सम्बन्धमा उल्लेखनीय सुधार गरेका छन् । इजरायली अधिकारीहरूले हमासलाई समर्थन गरेको आरोप लगाएको कतारले इजरायलको आक्रमणलाई इरानको सार्वभौमसत्ता र सुरक्षाको स्पष्ट उल्लंघन भनेको छ ।

मध्यपूर्वमा सबैभन्दा ठूलो संयुक्त राज्य अमेरिकाको सैन्य अड्डा कतारमा अवस्थित छ, जबकि युएईले राजधानी अबुधाबीनजिकै हजारौँ अमेरिकी सेनाहरू राखेको छ, यदि इरानले इजरायलको सबैभन्दा ठूलो सहयोगी, अमेरिकाविरुद्ध बदला लिने छनोट गरेमा यी देशहरूलाई निशाना बनाउँछ ।

वासिंगटन र तेहरानबीचको वार्तामा मध्यस्थता गरिरहेको ओमानले इजरायलको आक्रमणको निन्दा गर्दै यो लापरबाह र आणविक वार्ताको लागि अत्यन्त संवेदनशील समयमा गरिएको बताएको छ । लेबनानका प्रधानमन्त्री नवाफ सलामले खतरनाक इजरायली आक्रमणको कडा निन्दा गर्नुभएको छ ।

विश्व समुदायले के भन्यो ?
इजरायलले इरानमाथि गरेको आक्रमणप्रति विश्वभरका देशहरूले प्रतिक्रिया दिइरहेका छन्, धेरैले चिन्ता व्यक्त गरिरहेका छन् र यो कदमको आलोचना गरिरहेका छन् । बेलायतका प्रधानमन्त्री स्टारमरले इजरायलको हमलालाई चिन्ताजनक बताउनुभएको छ र सबै पक्षहरूलाई पछि हट्न र तुरुन्तै तनाव कम गर्न आह्वान गर्नुभएको छ । फ्रान्सेली राष्ट्रपति इमानुएल म्याक्रोनले गत महिनाको अन्त्यमा चेतावनी दिनुभएको थियो कि देशले इजरायलीहरूविरुद्ध प्रतिबन्धहरू लागू गर्नसक्छ, जबसम्म तेल अभिभको सरकारले गाजामा मानवीय संकटको जवाफ दिँदैन । भारतको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले अवस्थालाई नजिकबाट निगरानी गरिरहेको बताएका छन् । उनले दुवै पक्षलाई तनावबाट बच्न आग्रह गरेकमा छन् । बेलायतका प्रधानमन्त्री केयर स्टारमरले मध्यपूर्वमा स्थिरता प्राथमिकता हुनुपर्ने बताउनुभएको छ । पाकिस्तानको विदेश मन्त्रालयले इजरायलको आक्रमणको निन्दा गरेको छ । न्युजिल्याण्डका प्रधानमन्त्री क्रिस्टोफर लक्सनले पनि आक्रमणको निन्दा गर्नुभएको छ । अष्ट्रेलियाकी विदेशमन्त्री पेनी वोङले क्यानबेरा तनाव बढेकोमा चिन्तित भएको बताउनुभयो । उहाँले सबै पक्षहरूलाई वार्ता र कूटनीतिलाई प्राथमिकता दिन आग्रह गर्नुभएको छ ।

इरानलाई हमासको ऐक्यबद्धता
प्यालेस्टिनी समूहले विश्वलाई इजरायललाई निरुत्साहित गर्न एकताबद्ध अडान लिन र यसका अपराधहरू अन्त्य गर्न आहृवान गरेको छ । ‘इजरायलकोे आक्रामकताले यस क्षेत्रलाई अस्थिर बनाउने खतरा बढाएको छ र क्षेत्रलाई खुला टकरावमा तान्ने अतिवादी नेतान्याहू सरकारको जिद्दीलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ,’ प्यालेस्टिनी समूहले टेलिग्राममा जारी गरेको विज्ञप्तिमा भनिएको छ । समूहले आक्रमणलाई अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता र महासन्धिहरूको स्पष्ट उल्लंघन गर्ने क्रूर आक्रामकता भनेको छ र इजरायलले सम्पूर्ण क्षेत्रको लागि अस्तित्वगत खतरा खडा गरेको पुष्टि गरेको छ । हमासले इस्लामिक गणतन्त्र इरानसँग पूर्ण ऐक्यबद्धता व्यक्त गरेको हो ।

आक्रमणहरू जति लामो समय लाग्छ त्यति समयसम्म जारी रहन्छ : नेतान्याहू
इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूले नेतान्याहूले इरानको आणविक सम्वर्धन कार्यक्रमको केन्द्रमा आक्रमण गरेको बताउनुभएको छ । उहाँले आक्रमणहरू जति लामो समय लाग्छ त्यति समयसम्म जारी रहने बताउनुभयो । ‘हालैका महिनाहरूमा इरानले पहिले कहिल्यै नचलेका कदमहरू चालेको छ । यी समृद्ध युरेनियमलाई हतियार बनाउनका लागि चालिएका कदमहरू हुन्,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘यदि रोकिएन भने इरानले धेरै छोटो समयमा आणविक हतियार बनाउन सक्छ । यो एक वर्षमा हुनसक्छ । यो इजरायलको अस्तित्वको लागि स्पष्ट र वर्तमान खतरा हो ।’ नेतान्याहूले आणविक कार्यक्रम वार्तामा नेतृत्वको लागि अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पलाई धन्यवाद दिनुभयो ।

इरानको सेनाले इजरायललाई सजायबिना जान दिने छैन : खामेनी
इरानका सर्वोच्च नेता अयातुल्लाह अली खामेनीले इजरायललाई जवाफी कारबाहीको कडा चेतावनी दिनुभएको छ । इरानमा गरेको आक्रमण र पु¥याएको क्षतिको इजरायलले कडा सजायको अपेक्षा गर्नुपर्ने बताउनुभएको हो । ‘इजरायललाई आक्रमणको लागि सजाय दिइनेछ । इरानको सेनाले इजरायललाई सजायबिना जान दिनेछैन,’ उहाँले भन्नुभयो । इजरायली आक्रमणपछि इरानले पनि जवाफी कारबाही सुरु गरेको छ । इजरायलका ब्रिगेडियर जनरल एफी डेफ्रिनले तेहरानले आक्रमण सुरु बताउनुभयो । इरानी आक्रमणहरूविरुद्ध अवरोध प्रयासहरू जारी रहेको उहाँले बताउनुभयो । इरानले देशमा इजरायलको अभूतपूर्व आक्रमणबारे छलफल गर्न संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्को आपतकालीन बैठकको अनुरोध गरेको छ । इरानका सुधारवादी पूर्वराष्ट्रपति खतामीले हमलापछि इजरायलविरुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय निन्दा गर्न आहृवान गर्नुभएको छ ।

केही बाँकी नराख्नुअघि इरानले सम्झौता गर्नुपर्छ : ट्रम्प
अमेरिकाले भने इजरायलको आक्रमणबाट आफूलाई टाढा राख्न खोजिरहेको छ । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले इजरायलले इरानमाथि गरेको आक्रमणबारे पहिले नै थाहा भएको बताउनुभएको छ । यद्यपि, उहाँले इजरायलको कारबाहीमा अमेरिकी सेना संलग्न नभएको दोहो¥याउनुभयो । ‘इरानसँग आणविक बम हुन सक्दैन । हामी वार्ता पुनः सुरु गर्ने आशा गर्छौं । के हुन्छ हेर्नेछौँ,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘यद्यपि, इरानको नेतृत्वमा धेरै नेताहरू छन् जो फर्कन सक्षम हुने छैनन् ।’ ट्रम्पले मध्यपूर्वमा ‘मूर्ख युद्ध’मा संलग्न हुन नचाहेको बताउँदै आउनुभएको छ । उहाँले आफू राष्ट्रपति भएपछि सबै युद्ध समाप्त हुने दाबी गर्नुभएको थियो । ट्रम्पले इरानलाई केही बाँकी नराख्नुअघि आणविक सम्झौतामा सहमत हुन इरानलाई चेतावनी दिनुभएको छ । ‘पहिले नै ठूलो मृत्यु र विनाश भइसकेको छ, तर यो नरसंहार गर्न अझै समय छ,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘केही बाँकी नराख्नुअघि इरानले सम्झौता गर्नुपर्छ र पहिले इरानी साम्राज्य भनेर चिनिने कुरालाई बचाउनुपर्छ ।’ अमेरिकाले यस आक्रमणबाट आफूलाई पूर्ण रूपमा टाढा राखेको छ । अमेरिकी विदेशमन्त्री मार्को रुबियोले इजरायलको कारबाहीमा अमेरिका संलग्न नरहेको बताउनुभयो । इरानले प्रतिशोध लिएर अमेरिकी सैनिकहरूलाई लक्षित नगर्न इरानलाई चेतावनी पनि दिनुभयो ।