संरक्षण अभावमा जीर्ण बन्दै ढुङ्गे घर

म्याग्दी । म्याग्दीको सदरमुकाम बेनीबजारदेखि करिब १० किलोमिटर दक्षिणमा पर्ने बेनी नगरपालिका २ ज्यामरुककोटको गौश्वारामा मल्लकालीन वास्तुकलाको प्रयोग गरी निर्माण गरिएका एक सय वर्ष पुराना दरवारजस्ता ढुङ्गे घर जीर्ण बन्दै गएका छन् ।

वि.सं १९७८/७९ सालमा सिर्मु र सालका काठमा कलात्मक रुपले कुँदिएका सुन्दर बुट्टा, चिल्ला र बाक्ला छाउने ढुङ्गाले छाउको धुरी र पालीमुनि ९० डिग्रीको कोणमा हालिएका मल्लकालीन टुँडाल राखेर निर्माण गरिएका आकर्षक ढुङ्गे घर संरक्षणको अभावमा जीर्ण बन्दै गएका हुन् ।

मल्ल र राणाकालीन विरासत देखाउने सुन्दर तीनतले ढुङ्गेघर बारिहबाट हेर्दा प्राचिन दरबारजस्ता देखिन्छन् । मल्ल र राणाकालीन इतिहासको साक्षी बनेर रहेका यस्ता ढुङ्गे घर यहाँका मल्ल ठकुरीहरु बसाइँसराइ गर्ने र सहर केन्द्रित हुने प्रवृत्तिका कारण अहिले ती घर जीर्ण अवस्थामा पुगेका हुन् ।

२०४५ सालसम्म मल्ल वंशीय ठकुरीहरुको बाहुल्य बसोबास रहेको यस गाउँ विसं २०४६ मा प्रजातन्त्र पुनःस्थापनापछि यहाँका मल्ल ठकुरीहरु काठमाण्डौं,चितवन लगाएतका सहरमा बसाइँसराइ गरेर गएपछि स्थानीय वासिन्दा एवम् वेनी नगरपालिका २ का वडासदस्य चन्द्रकान्त रिजालले बताउनुभयो ।

घरहरु जीर्ण अवस्थामा पुगेका भए पनि मर्मतसम्हार र सुरक्षाको विषयमा कसैले चासो नदेखाएको स्थानीयले बताएका छन् । ती घरहरुको पुरानै शैलीमा मर्मत गरी प्रचारप्रसार गर्ने हो भने बागलुङको पञ्चकोट, म्याग्दीको गलेश्वर र मुस्ताङको मुक्तिनाथ भ्रमणमा आउने धेरै पर्यटकहरु यहाँ पुग्न सक्ने सम्भावना देखिएको रिजालको भनाइ रहेको छ ।

उहाँका अनुसार सिर्मु र सालका काठका कलात्मक बुट्टा भरिएका दलिन, बला र टुँडालसमेत रहेका ती घरहरुमा आँखीझ्याल, फलाँटे ढोका रहेका छन् भने गारोमा लगाइएका ढुङ्गा पनि आकर्षक तरिकाले कुँदिएका छन् ।

गौश्वारामा सुदर्शन मल्ल, माधव मल्ल, घनश्याम मल्ल, परमेश्वर मल्ल र विश्वबम मल्लको स्वामित्वमा रहेका सय वर्षभन्दा बढी पुराना घरहरु गौश्वारा गाउँका अनमोल सम्पदा भएकाले पनि तिनको सुरक्षा र मर्मतसम्हारमा घरधनी र समुदाय दुवैले चासो दिनुपर्ने स्थानीय बुद्धिजीवी रत्नबम मल्लले जानकारी दिनुभयो ।

मल्लका अनुसार यी घर गौश्वाराका पहिचान भएका र यिनलाई व्यवस्थित गर्न सक्ने हो भने पर्यटकलाई आकर्षित गर्न सकिने बलियो सम्भावना रहेको छ ।

यी घरहरूको इतिहास मल्ल वंशीय राजखलक र राणा खलकसँग जोडिएको छ । तत्कालीन मल्ल ठकुरीहरु जुम्लाको सिञ्जा उपत्यकाबाट बसाइँ सरी यहाँ आएको मानिन्छ । यहाँ आएपछि काठमाडौँमा रहेका मल्ल र राणाहरुसँग यहाँका ठकुरीहरुको वैवाहिक सम्बन्ध गाँसिएको थियो ।

त्यसै क्रममा एक ठाउँको कला र संस्कृति पनि स्थानान्तरण हुँदै यताको उता र उताको यता भएकाले यहाँ तत्कालीन समयमा बन्ने घरहरुभन्दा मल्ल वंशीय ठकुरीहरुका घरहरु फरक शैलीमा निर्माण भएका मल्लले बताउनुभयो ।

गौश्वारा गाउँमा अहिलेसम्म पनि रहेका मल्लकालीन वास्तुकलाका पाँच घरमध्ये दुई घरमा मात्रै बसोबास रहेको छ भने तीन घर जीर्ण अवस्थामा छन् । ऐतिहासिक महत्व र राणाकालीन विरासतले युक्त घरहरुको मर्मत र संरक्षण आवश्यक देखिएको छ ।

यस्ता पुरानो कला र सामग्रीहरुले निर्माण गरिएका घरहरु जिल्लामा अत्यन्त थोरै रहेका र यी घरहरुले भावी पुस्तालाई आफ्ना पूर्वजहरुको वास्तविकता र तत्कालीन समयको कला, संस्कृति र आवासीय पद्धतिलाई पनि बुझाउन सहयोग पुग्ने स्थानीय बुद्धिजीवि एवम् अर्जुन माविका पूर्व प्रधानाध्यापक टीकाबहादुर कार्कीले बताउनुभयो ।

त्यसैगरी मालिका गाउँपालिका वडा नं ६ तल्लो दुखुको रातोढुङ्गामा रहेका एक सयवर्ष भन्दा बढी पुराना सातओटा ढुङ्गे घरहरु पनि अहिले अलपत्र अवस्थामा रहेका छन् । शेरचन र भट्चन थरका थकालीहरुले निर्माण गरेका यस्ता घरहरु संरक्षणको अभावमा अहिले जीर्ण अवस्थामा पुगेका स्थानीय विकल सेनले बताउनुभयो ।

यो पनि पढ्नुहोस्

तोप चराको इन्जिनियरिङ (फोटोफिचर)