शिक्षामा उदाहरणीय इलामको रोङ गाँउपालिका

इलाम । शैक्षिक गुणस्तरको कुरा गरिरहँदा सबै शिक्षाविद्ध, विषय विशेषज्ञहरुले भन्ने गरेको एउटै कुरा हो माटो सुहाउँदो शिक्षा । माटो सुहाउँदो शिक्षाको पैरवी भएको पनि दशकौँ भइसक्यो तर पनि प्रत्येक वर्ष लाखौ विद्यार्थीहरुले रोजीरोटी र उच्च शिक्षाको नाममा विदेशीनु परिरहेको छ । शिक्षाको अन्तिम उद्देश्य आर्थिक उपार्जन हो भन्ने मान्यता कै कारण आज विद्यालयस्तरको शिक्षा लगतै लाखौँ विद्यार्थी उच्च शिक्षाको नाम र काम दुवै एक साथ हुने आशामा देश छाडिरहेका छन् ।

अभिभावक विद्यार्थी, शिक्षक र सरकारको चार खम्बे नीतिले मात्र शिक्षाको गुणस्तर सुधार गर्न सकिन्छ । गुणस्तरीय शिक्षा भनेको शिक्षालाई जीवन उपयोगी सीपसँग, जीवन उपयोगी सीपलाई उत्पादनसँग, उत्पादनलाई बजारसँग र बजारलाई रोजगारसँग जोड्नु हो यसैको एउटा सुरुवातको रुपमा इलामको रोङ गाँउपालिकाले रोङ विद्यालय सुधार अभियान अघि सारिएको छ ।

‘शिक्षा सुधारमा शिक्षक मात्र जिम्मेवार भए पुग्छ भन्ने गलत सोचाईलाई प्रमाणित गरिदिएको छ इलामको रोङ गाँउपालिकाले । गलत बुझाइलाई चिर्नका लागि पालिकाले योजना नै निर्माण गरेर कार्यन्यनको पाटोमा अघि सारेको हो । जति शिक्षक जिम्मेवार हुन्छन् । त्यति नै विद्यार्थी, अभिभावक र सरकार पनि जिम्मेवार हुनुपर्छ भन्ने सन्देश प्रवाह गरेको छ रोङ गाँउपालिकाले । शिक्षा सुधारमा शिक्षकसँगै विद्यार्थी, अभिभावक र सरकार बराबर जिम्मेवार रहनुपर्नेको उदाहरण बनेको छ रोङ गाँउपालिका ।

अभिभावक पढाउँदै

शिक्षाको गुणस्तर सुधार गर्ने जिम्मा शिक्षकको मात्र नभई अभिभावकको पनि हुने भएकाले अभिभावक पढाउँने कार्यक्रमको थालनी पालिकाले गरेको हो । “गाउँपालिकाले अभिभावकलाई अब महिनाको एक दिन विद्यालयमै ल्याएर पढाउँछ, त्यस दिन कक्षा ८ भन्दा माथिका विद्यार्थीले भने घरमा बसेर अभिभावकले गर्ने काम गर्नुपर्ने हुन्छ, विद्यार्थीलाई त्यस दिन घरको काम लगाउँदा व्यावहारिक ज्ञान पाउँछन् भन्ने हाम्रो बुझाइ हो”, गाउँपालिका अध्यक्ष मणिकुमार स्याङ्बो सुबासले बताउनुभयो ।

सामुदायिक विद्यालयका अभिभावकलाई शिक्षा दिने उद्देश्यले अभिभावक शिक्षा कार्यक्रम शुरुआत गरेको हो । अभियानमार्फत विद्यालयको शैक्षिक गुणस्तर वृद्धि गर्ने, शिक्षक, विद्यार्थी र स्थानीय सरकार गरी चार खम्बे नीति कार्यान्वयन गर्ने, अध्यक्षसँग विद्यार्थी कार्यक्रममार्फत विद्यालयमा आधारित उद्यमशीलता विकास गर्ने, प्रविधिमैत्री शिक्षण तथा एकीकृत अनुगमन प्रणालीको कार्यान्वयन गर्न र शिक्षक, कर्मचारी तथा सामुदायिक विद्यालयको क्षमता विकास गरी शिक्षा प्रतिको अपनत्व विकास गर्ने योजना रहेको अध्यक्ष स्याङ्बोले बताउनुभयो । विद्यालयको सुरक्षित र गुणस्तरीय भौतिक पूर्वाधार, प्रभावकारी स्थानीय पाठ्यक्रम निर्माण र खेलकुद तथा रोङ प्रतिभाको खोजी गर्न अभियान घोषणा गरिएको गाउँपालिकाले जनाएको छ । यस्तै, विद्यालयको सामुदायिक विद्यालयको आन्तरिक स्रोतमा वृद्धि गर्ने योजना रहेको अध्यक्ष स्याङ्बोले बताउनुभयो ।

‘एक रुपैयाँ बचत’

रोङ गाउँपालिकाले कुनै पनि बालबालिका रकम अभावमा उच्च शिक्षा अध्ययनबाट वञ्चित हुनु नपरोस् भनेर यस वर्षदेखि ‘एक रुपैयाँ बचत’ अभियान धमाधम चलाइरहेको छ । ‘अभाव, गरिबी र कमजोर आर्थिक अवस्थाकै कारण हाम्रो गाउँपालिकाका कुनै पनि बालबालिका उच्च शिक्षा अध्ययन गर्ने अवसरबाट वञ्चित हुनु नपरोस् भन्ने उद्देश्यले ‘एक रुपैयाँ बचत’ कार्यक्रम सुरुआत गरेको पालिकाले जनाएको छ । प्रत्येक बालबालिकाको बैंक खातामा गाउँपालिकाले हरेक दिन रु एक जम्मा गरिदिन्छ र उनीहरूलाई पनि आफैँ बचत गर्न लगाउँछ । यो कार्यक्रमका लागि दैनिक एक रुपैयाँका दरले पालिकाको वार्षिक रु पाँच लाख ९४ हजार खर्च गर्ने छ । यो कार्यक्रमले बालबालिकामा बचत गर्ने संस्कार सिकाएको छ’, पालिका अध्यक्ष स्याङबोले बताए । क्षमता भएर पनि पैसा नहुँदा कैयन बालबालिकाले राम्रो विषयमा उच्च शिक्षा हासिल गर्न नसकेको दृष्टान्त नेपाली समाजमा प्रशस्तै रहेको छ ।

‘अध्यक्षसँग विद्यार्थी’

गाउँपालिकाको ‘अध्यक्षसँग विद्यार्थी’ कार्यक्रमअन्तर्गत सञ्चालित बचत कार्यक्रमबाट पालिकाभरिका ३० वटा विद्यालयका करिब दुई हजार पाँच सय विद्यार्थी लाभान्वित भएका छन् । यसका लागि ‘विद्यालयमा आधारित उद्यमशिलता कार्यक्रमको कार्यविधि २०८०’ तयार गरेर विद्यार्थीले अनिवार्य रुपमा बैंकमा खाता खोल्नुपर्ने प्रावधान ल्याइएको छ । पालिकाभित्रका विद्यार्थीले बैंक खाता खोलिसकेको बताइएको छ ।
विद्यार्थीलाई बचत गर्ने बानी विकास गर्न सो कार्यक्रम ल्याइएको गाउँपालिका अध्यक्ष मनिकुमार स्याङ्बोले जानकारी दिए । उनका अनुसार हाल कक्षा नर्सरीदेखि कक्षा १२ सम्म अध्ययन गर्ने विद्यार्थी सो कार्यक्रममा सहभागी भएका छन् ।

स्थानीय पाठ्यक्रम

रोङ गाउँपालिकाले आधारभूत तह कक्षा १–८ मा स्थानीय पाठ्यक्रम लागू गरेको छ । स्थानीय विषयवस्तुलाई समेटेर गाउँपालिकाका सबै विद्यालयमा स्थानीय पाठ्यक्रम लागू गरेको हो । स्थानीय आवश्यकता, सम्भावना र स्थानीय स्रोत, साधन तथा स्थानीय परिवेश अनुकूलका स्थानीय विषयवस्तु समेटेर पाठ्यक्रम निर्माण गरिएको पालिकाले जनाएको छ । पाठ्यक्रममा वनजंगल, जडिबुटी, कृषि, जातिगत र भाषिक विविधता, ऐतिहासिक तथा सांस्कृतिक र भौगोलिक पहिचानसमेतलाई समेइएको छ । विज्ञ र स्थानीय सरोकारवालाको समन्वयमा तयार भएकोे स्थानीय पाठ्यक्रमले रोङ गाउँपालिकाको ऐतिहासिक, भौगोलिक, सांस्कृतिक, सामाजिक तथा कृषि, पर्यटनलगायत चिनारीमा समेत सहयोग पुग्ने विश्वास गरिएको छ । रोङ गाउँपालिकामा यसअघि लेप्चा भाषाको स्थानीय पाठ्यक्रम निर्माण गरी लागूसमेत भइसकेको छ ।

प्रविधिमैत्री शिक्षण सिकाइ र अनुभव

पालिकाले प्रविधिमैत्री शिक्षण र सिकाइले शिक्षाको गुणस्तर बढाउन र विद्यार्थीहरूको सिकाइ अनुभव सुधार गर्न र वर्तमान विश्व परिवेशसँग आफुलाई समायोजन गर्न सक्षम बनाउन प्रबिधिको उच्चतम प्रयोग गरि सिकाई सहजिकारण गरिरहेको छ । विश्व बजारमा प्रविधि सवैक्षेत्रको आर्कषणको केन्द्र बनिरहेको सन्दर्भमा रोङ गाँउपालिका भित्र रहेका सामुदायिक विद्यालयमा स्मार्टबोर्ड, इन्टरनेट, आर्टिफिसियल इन्टिलिजेन्स जस्ता स्रोतहरुको प्रयोगमा ल्याएको छ । यसले सिकाईलाई गतिशील, अन्तरक्रियात्मक, र आकर्षक सिकाइ वातावरण सिर्जना गर्न अत्यन्तै महत्वपुर्ण सहयोग पुर्याएको शान्ति निकेतन माबिका प्रधानाध्यापक भुपाल खड्काले बताउनुभयो ।

खेलकुद तथा रोङको प्रतिभाको खोजी

विद्यालयस्तरीय खेलकुदले विद्यार्थीको सर्वाङ्गीण विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने भन्दै पालिकाले प्रतिभा पहिचारको समेत सुरु गरेको छ । बालबालिकाकी शारीरिक विकास मात्र नभएर खेलकुदले विभिन्न किसिमको सीप विकास, समूह कार्य, नेतृत्व, र चरित्र निमर्माणको लागि अवसरहरू प्रदान गर्न पालिकाले यो अभियानको थालनी गरेकोे हो । खेलकुदमा नियमित सहभागिताले विद्यार्थीहरुलाई स्वस्थ जीवनशैली कायम राख्न र स्वास्थ्य समस्याहरूको जोखिम कम गर्न सहयोग पुग्ने अध्यक्ष स्याङबोले बताउनुभयो । त्यसरी नै रोङ गाउँपालिका भित्र विद्यालय उमेर समूहका विद्यार्थीहरुको प्रतिभा जस्तै गीत संगीत, नृत्य, वत्तित्वकला, लेखन, जस्ता प्रतिभाहरुसमेतको खोजी गरी उनीहरुको अन्तिंनिहीत क्षमता प्रस्फुटत्त गराउन वस अभियात सिद्ध बन्ने गाउपालिकाले लक्ष लिएको छ ।

विद्यालयको आन्तरिक स्रोतमा वृद्धि

दस रोपनी जग्गा हुने एउटा नागरिक त्यही जग्गाबाट संसार सजाएको हुन्छ तर बिधालयको सयौ रोपनी जमिनबाट आम्दानी लिन नसकिरहेको अबस्थामा पालिकाले बिधालयककोै बाजो जमिन बाट आम्दानी लिने निति लिएको छ । बिधालयको सामान्य प्रशासनिक खर्च समेत सरकारको बाटो प्रबृतिलाई पन्छाएर आफै आम्दानी गर्ने बाट अबलम्बन गरेको हो । स्थानिय सरकार छ, जमिन छ, स्रोत साधन छ भएका स्रोत साधनको संयोजन गरेर आन्तरिक आम्दानीलाई मजबुत बनाएर लैजान पालिकाले काम थालेको छ । जसको कारण ले बिद्यार्थी र शिक्षक लाई प्रोत्साहन गर्न सकिन्छ, विद्यार्थीलाघ व्यवहारिक शिक्षा दिन सकिन्छ भने भविष्यमा देश आर्थिक रुपमा टाट पल्टिँदा पनि विद्यालय संचालन गर्न सकिने लक्ष्य पालिकाले लिएको छ ।