पीडैपीडामा दुर्गम क्षेत्र

सामान्यतया नेपालका सन्दर्भमा भन्ने हो भने सुगम भनिएका ठाउँहरूसमेत दुर्गमका तुलनामा अलिक विकसित भए पनि पीडाविहीन अवस्थामा छैनन्, शहरका मानिसहरूले समेत अनेकौं समस्यासँग सामना गरेर दैनिकी गुजार्नु परिरहेको हुन्छ । भन्नलाई त शहरी क्षेत्रहरूमा खानेपानी, टेलिफोन, शिक्षा, स्वाथ्योपचार लगायत कुराहरूको सुविधा हुन्छ भन्ने गरिएको छ तर शहरमै पनि यस्ता सुविधाको उपभोगबाट वञ्चित हुनेहरूको संख्या निकै ठूलो छ । अझै गाउँको कुरा गर्ने हो भने त तीमध्ये धेरै ठाउँ यस्ता सुविधाबाट अझैसम्म वञ्चित नै भइरहेका छन् । बागलुङमा हावाहुरी र चुहिने छानामुनि बसेर विद्यार्थीहरूले पढ्ने गरेका छन् भन्ने समाचार जुन आएको छ यस्ता समस्याका लागि त्यो समाचार प्रतिनिधि समाचारमात्र हो ।

किनकि, यस्ता समस्या बागलुङमा मात्र होइन सबैतिर छन् । कतै अलिक बढी र कतै कम होलान् त्यो फरक कुरा हो । समस्या नै नभएका ठाउँ भने कतै छैनन् । हाम्रो हकमा काठमाडौं सबैभन्दा विकसित शहर मानिन्छ किनभने यो राजधानी शहर हो । प्रश्न उठ्छ यो शहर विकसित र सुविधा सम्पन्न छ त ? यसमा कुनै समस्या छन् ? यहीँभित्रै पनि अनेकौं समस्या छन् । समस्याको प्रकृति गाउँघरमा र शहरी क्षेत्रमा फरक छन् । समस्यारहित अवस्था गाउँ वा शहर कतैको पनि हुँदैन । राजधानी रहेको जिल्ला काठमाडौंले चर्चेका अनेकौं ठाउँ अहिले पनि हुम्ला, जुम्लाजस्ता विकट छन् । त्यहाँ पूर्वाधारहरू अझै पुगेका छैनन् । धेरै मानिसको शहरकेन्द्रित प्रवृत्तिका कारण पनि यस्तो भएको हो ।

जसरी हावाहुरी र चुहिने छानामुनि बसेर बागलुङका विद्यार्थीहरू पढिरहेका छन् त्यस्तो अवस्था अन्यत्र पनि पर्याप्त छन् । विकासका नाममा, सुविधा र सहुलियतका नाममा ठूला सवारीसाधनहरूको लस्कर देख्न पाइन्छ गाउँटोल र वडाहरूमा । तिनै गाडीहरूको लस्कर हेर्दै आकाशमुनि विद्यार्थीहरू कखरा गरेर बसेका छन् । विकासको यो नमुना सायदै अन्यत्र होला । बागलुङ त अझै भन्ने हो भने त्यति धेरै दुर्गम जिल्ला पनि होइन । त्यसभन्दा बढी दुर्गम क्षेत्रमा त्यहाँका भन्दा बढी समस्या निश्चय पनि होलान् भनेर अनुमान गर्नै पर्दैन । अवश्य छन् । अहिलेसम्म जे जति विकास भएको छ त्यसलाई एकातिर यस प्रणालीले गरेको विकासका रूपमा हेर्ने गरिन्छ भने अर्कातिर समयको नियमित प्रक्रियाबाट भएको मान्नेहरू धेरै छन् । प्रजातान्त्रिक प्रणालीमा निश्चय पहिलेको प्रणालीमा भन्दा बढी नै विकास भएको छ । शिक्षा र स्वास्थ्यमा अत्यन्तै ठूलो फड्को मारेको छ भने यातायात र सञ्चार क्षेत्रमा भएको प्रगति त्यसभन्दा पनि बढी छ ।

प्रश्न कुन प्रणालीले विकास गर्‍यो भन्ने होइन । साढे तीन दशकदेखि देशमा प्राजातान्त्रिक प्रणाली रहेको छ । त्यस अर्थमा अहिले भइरहेको विकासका काम यही प्रणालीले गरको हो भन्न हिच्किचाउनुपर्ने कुनै कारण छैन । बरू अझै विभिन्न ठाउँका विद्यार्थी किन यसरी चुहिने छानामुनि बसेर पढ्नुपर्ने बाध्यतामा छन्, यस्तो किन भइरहेको छ त ? अहिले त देशमा तीन तहको सरकार छ । स्थानीय रूपमा स्थानीय सरकार छ । जुन सरकारले स्थानीयस्तरका समस्यालाई आफ्नै आँखाअगाडि सधैं देखिरहेकै छ । तैपनि किन त्यस्ता समस्या जस्ताको तस्तै छन् त ? किन ती समस्याबाट त्यहाँका विद्यार्थीहरूलाई उन्मुक्ति दिन सकिरहेको अवस्था छैन ? अहम् प्रश्न यिनै हुन् । यसका विभिन्न जवाफ हुन सक्छन् ।

पहिलो कुरा त त्यस प्रकारका समस्याबाट मुक्तिका लागि आवश्यक साधन र स्रोतको कमी भएर यस्तो भइरहेको हो भन्नुपर्ने हुन्छ । अर्को कुरा त्यस्ता क्षेत्रका जनप्रतिनिधिहरूले चासो नदिएर वा चासो दिएर प्रयास गर्दागर्दै पनि त्यस्ता समस्यामा सुधार हुन नसकिरहेको वा सुधारका क्रममा रहेको हुनसक्छ । अथवा ती ठाउँका स्थानीयबाट जनप्रतिनिधिलाई जानकारी गराउने काम नभइरहेको पनि हुनसक्छ । चाहे जेकारणले देशका विभिन्न ठाउँमा वर्तमान समयका लागि नसुहाउँदा समस्याहरू विद्यमान रहिरहेका छन् तिनको निराकण छिट्टै हुनु आवश्यक छ । पञ्चायतकालको अन्तिम समयतिरको पुस्ताले चाहिँ यस्ता समस्याहरूको प्रसस्तै सामना गनुपथ्र्यो । विद्यालय भवन नभएका ठाउँमा जम्मा भएर पढ्नुपथ्यो ।

कतै-कतै चित्राले बेरेर बनाएका गोठहरूमा बसेर पढ्नुपथ्र्यो । वरपिपलका चौताराहरूमा वा लाँकुरीको रूखको छाहारीमा बसेर पढ्नुपर्ने बाध्यता थियो । चर्को घामलाग्दा वा पानी छिट्याउन थाल्ने बित्तिकै विद्यार्थीहरूलाई विद्यालयले बिदा दिनुपथ्र्यो । विद्यार्थीहरू निकै टाढादेखि आउनुपर्ने बाध्यता थियो । बीचमा खोलाहरू तर्नुपथ्यो र पानी परेका खण्डमा ती खोलाहरूमा बाढी आउने भएकाले शिक्षकहरूले विद्यार्थीलाई बाटामा अलमल नगरी सरासरी छिटो घर जाओ भन्ने निर्देशन दिएर पठाउँथे । हावाहुरी आएका खण्डमा पनि विद्यालय बिदा गर्नुपथ्र्यो । त्यसभन्दा पनि पहिलेको पुस्ताले त पाटीमा लेखेर पढेको थियो तर अहिले भने समय निकै अगाडि बढिसकेको छ ।

त्यस अर्थमा अबको पुस्ताले पूर्वजहरूका त्यस्ता समस्या पुनः व्यहोर्नु नपरोस् भन्नेतर्फ सबैको सोच पुग्नुपर्छ । यसतर्फ विद्यालयहरूले पहल गर्नुपर्छ भने स्थानीय निकायहरूले पनि आफ्ना क्षेत्रभित्रका वर्तमान समयको गतिलाई पाच्य नहुने खालका समस्याहरूको निराकरणका लागि प्रयास गर्नुपर्छ । स्थानीयस्तरबाट त्यस्ता समस्याहरूको समाधान गर्न असमर्थ भएका खण्डमा आवश्यक सहयोगका लागि त्यसमाथिका निकायहरूसम्म आवाज पुर्‍याउनुपर्छ । स्थानीय निकायभन्दा माथिका प्रदेश र संघले समेत राजनीति गरेर मत प्राप्त गर्ने थलो त तिनै गाउँघरहरू हुन् । समस्याहरू सबैले साझा समस्या ठानेर यसतर्फ ध्यान पुर्‍याउनुपर्छ । मतको राजनीतिले मात्र नेतृत्वको पहिचान हुनसक्दैन ।