‘असार १५ दही चिउरा खाने दिन र धान दिवस’

✍️ प्रहृलाद दाहाल, अध्यक्ष, नेपाल डेरी एसोसिएसन

नेपालमा असार १५ लाई महत्वपूर्ण दिनका रूपमा लिइन्छ । यो दिन परापूर्वकालदेखि नै दही चिउरा खाने र मानो रोपेर मुरी फलाउने दिनको सुरुवाती दिनका रूपमा लिइन्छ । यस दिनलाई विगत २० वर्षदेखि धान दिवसका रूपमा पनि मनाउने गरिएको छ । यस वर्ष ‘जलवायुमैत्री कृषि, धान उत्पादनमा वृद्धि’ भन्ने नाराका साथ २०८१ को राष्ट्रिय धान दिवस मनाउने सरकारले निर्णय गरेको छ ।

किसानको मनोबल उच्च राखी उनीहरूको श्रमको सम्मान गर्ने उद्देश्यले कृषि तथा सहकारी मन्त्रालयले मुलुकभरि असार १५ गते राष्ट्रिय धान दिवसका रूपमा मनाउने परम्परा बसालेको हो । यस दिनलाई रोपाइँ महोत्सवका रूपमा समेत मनाउने गरिन्छ । त्यसैले हरेक वर्ष विभिन्न नाराका साथ विविध कार्यक्रम गरी धान दिवस मनाइन्छ ।

सन् २००४ मा संयुक्त राष्ट्रिय संघले अन्तर्राष्ट्रिय धान दिवस मनाउने प्रस्ताव पारित गरेपछि विश्वभर धान दिवस मनाउने प्रचलन चलेको हो । त्यसैगरी नेपालमा पनि कृषि प्रधान हाम्रो मुलुकमा खाद्य सुरक्षाको प्रमुख आधारका रूपमा रहेको धानको उत्पादनलाई महत्व दिंँदै सरकारले असार १५ लाई राष्ट्रिय धान दिवसका रूपमा मनाउँदै आएको हो ।

सरकारी तथ्यांकअनुसार मुलुकको झण्डै १४ लाख हेक्टर जमिनमा हरेक वर्ष धानखेती हुँदै आएको छ । सरकारले असार १५ लाई धान दिवसका रूपमा मनाउँदै आए पनि आधुनिक प्रविधि र सीप आमकिसानमाझ अझ पुग्न नसकेका कारण खेतीयोग्य जमिन भएर पनि धान उत्पादनमा वृद्वि हुन नसकेको कृषि विज्ञहरूको भनाइ छ । नेपाली संस्कृतिअनुसार असार १५ मा दही चिउरा खाने प्रचलन छ । खेतमा रोपाइँ गरी दही चिउरा खाने भएकाले यस दिनलाई दही चिउरा खाने दिनका रूपमा लिने गरेको पाइन्छ । वर्षायाममा हिलाम्य भएको शरीरमा दही खाँदा ऊर्जा दिने भएकाले दही चिउरा खाने चलन रहेको विज्ञहरू बताउँछन् ।

यो दिन अधिकांश नेपालीले दही चिउरा खान्छन् । दहीको महत्व धेरै छ । यो दिन अरू दिनको तुलनामा धेरै दही खपत हुन्छ र यसका लागि डेरी व्यवसायीहरूले एक हप्ताअघिबाट दहीको जोहो गरेर राख्छन् । दही नपाइएला भनेर ग्राहकहरू अघिल्लो दिनदेखि नै दही खरिद गरी राख्छन् । यस दिन बेलुकापख डेरी पसलहरूमा दही नपुग हुन्छ ।

यस दिन मानिसहरू दही र चिउरामा केरा र आँप पनि मिसाएर खान्छन् । गाउँघरमा पनि सबैले घर-घरमा आफैंले दही जमाएर खान्छन् । शहरी क्षेत्रमा कसै-कसैले आफैं जमाए पनि धेरैजसोले भने किनेरै खाने चलन छ । आजभोलि यस दिनमा राष्ट्रियस्तरका कार्यक्रमहरू गरेर पनि यसको महत्व बढाइएको छ । पोखरामा प्रत्येक वर्ष पर्यटकका लागि रोपाइँ महोत्सव भनेर विगत १७ वर्षदेखि मनाउँदै आइएको छ । यसले गर्दा आन्तरिक र बाहृय पर्यटकहरूको संख्या पनि बढ्ने गरेको छ ।

आजभोलि विद्यालयका विद्यार्थीहरूलाई पनि दही चिउरा खुवाउने र रोपाइँमा सहभागी गराउने गरिएको छ । यो राम्रो पक्ष हो । पहिले-पहिले बाजा बजाएर नाचगान गर्दै रोपाइँ गर्ने चलन थियो । त्यस्तो चलनलाई बेठी लगाउने भनिन्थ्यो । त्यस्तो चलन धेरै खेती हुने जमिन्दारहरूकोमा हुने गर्दथ्यो । तर, आजभोलि यो चलन हट्दै गएको छ । अब यस्ता चलनले निरन्तरता नपाउने हो भने हाम्रो परम्परा लोप हुँदै जान्छ । अब हामीले यसलाई देखावटीमात्र नभई उपलब्धिमूलक बनाउन सक्नुपर्छ । यसले हाम्रो कृषि प्रधान देशमा धेरै ठूलो महत्व राख्छ ।

हामीले कति पटक धान दिवस मनाइयो भन्ने कुरा ठूलो वा महत्वपूर्ण नहुन सक्छ । तर, उपलब्धि के भयो भन्ने कुराले ठूलो महत्व राख्छ । हाम्रो देशमा सबैभन्दा धेरै उत्पादन हुने भनेकै धान हो । तर, अहिले हामी यत्रो सम्भावना बोकेको क्षेत्र भएर पनि धान आयात गर्दैछौँ । यो दुखद् कुरा हो । अब यस्ता दिवस मनाउनका लागि मात्र नभएर परिणाममुखी हुनुपर्छ । दैनिक सयौं युवा विदेशिने अनि हामीले देखावटी यस्ता कार्यक्रम गरिरहनुमा कुनै अर्थ हुँदैन । अब विदेशिएका युवाहरूलाई स्वदेशमा कसरी आकर्षित गर्ने र विदेश जान कसरी रोक्ने भन्ने कुरातिर हामी लाग्न आवश्यक छ ।

कृषि क्षेत्रको महत्वपूर्ण क्षेत्रमध्ये दुग्ध क्षेत्र एक महत्वपूर्ण क्षेत्र हो । अहिले हामी करिब ८० प्रतिशत माग स्वदेशी उत्पादनले धान्न सक्ने भएका छौँ । यस्तो अवस्थामा हामी अब कसरी आधुनिकतामा जाने र अन्तर्राष्ट्रिय बजारसँग कसरी प्रतिस्पर्धा गर्ने भन्नेतिर लाग्न आवश्यक भइसक्यो । त्यसैले हामी सबैजना नेपाल कृषि प्रधान देश हो भनी जुन नाम छ त्यो नामलाई बचाउन लागौँ र कृषि क्षेत्रको विकास नभई अरू कुनै पनि क्षेत्रको विकासले देशलाई समृद्ध बनाउन सक्दैन भन्ने मुख्य कुरा बुझी अगाडि बढौँ । त्यसैले हामी जसरी भए पनि कृषिका उपजहरूको आयात रोकी अब निर्याततर्फ लाग्न ढिला भइसकेको छ । हामी सबैलाई यस वर्षको असार १५ गतेले यही शक्ति प्रदान गरोस् । सबैमा हार्दिक शुभकामना ।

यस्ता छन् दही सेवनका फाइदा :
- दहीमा पाइने प्रोटिन, क्याल्सियम, राइबोफ्लेबिन, भिटामिन ‘बी’ जस्ता पोषक तत्वका कारण स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक हुने गर्छ ।

- दही मुटुको समस्या र उच्च रक्तचापका बिरामीलाई फाइदाजनक मानिन्छ ।

- पेटसम्बन्धी समस्या हुनेलाई दहीको सेवन अत्यन्त उपयोगी मानिन्छ ।

- अरुचिको समस्या भएकालाई दहीको सेवन गरेमा भोक लाग्न थाल्दछ ।

- आन्द्रा तथा पेटसम्बन्धी रोगहरूमा दहीको नियमित सेवनले फाइदा पुर्‍याउँछ ।

- दहीको सेवनले उच्च रक्तचाप नियन्त्रणमा सघाउ पुर्‍याउँछ ।

- दहीको नियमित सेवनले कोलस्ट्रोलको स्तर बढ्नबाट रोक्दछ ।

- मुटुको धड्कन बढ्ने समस्यामा पनि दहीको सेवन लाभदायी हुन्छ ।

- दहीको सेवनले हड्डीहरूको विकासमा सहयोग पुर्‍याउँछ ।

- दाँत, नङ बलियो पार्न पनि दहीको सेवन उपयोगी हुन्छ ।

- अनिन्द्राको समस्या भएकाहरूले दैनिक एक कचौरा दही खाएमा राम्रो निन्द्रा पर्न थाल्दछ ।

- दैनिक दही खाँदा पाचन प्रक्रिया राम्रो बनाउन सहयोग पुर्‍याउँछ ।