इमानदार राष्ट्रसेवकको लोभलाग्दो सेवानिवृत्ति

अमुक व्यक्तिले अमुक संस्थामा यति वर्ष जागिर गरेर अवकाश लिए भन्ने कुरा सबैको निम्ति सरोकारको विषय होइन । एक दिनमा सयौँ व्यक्तिले सेवा प्रवेश गर्छन् सयौँ व्यक्तिले अवकाश लिन्छन् यस्तो कुरालाई राष्ट्रले विषय बनाएर साध्य हुँदैन । त्यसमाथि ठूलाबडाका कुरा गर्न, कुरा सुन्न र ठूलाबडाकै आड लाग्न बानी परेकाहरूलाई एकजना अधिकृत तहको कर्मचारीले सेवाबाट अवकाश लिए भन्ने कुरा त झन् विषय हुने कुरै भएन । ठूलाबडाकै कुरा गर्दा हामीले सुनेका र देखेकै हौँ २०४६ सालका क्रान्तिनायक गणेशमान सिंहले आफूले पाएको प्रधानमन्त्री पद आफ्ना मित्र कृष्णप्रसाद भट्टराईलाई दिए । अनि तिनै भट्टराई माटाको सुराही र टिनको बाक्सा लिएर प्रधानमन्त्रीको रूपमा बालुवाटार पसे अनि तिनै दुईथान सामान लिएर डेरामा सरे ।

त्यस्तै मनमोहन अधिकारी, सुशील कोइरालाजस्ता उच्च नैतिक चेत, असल विचार र कर्म भएका तर सादगीपूर्ण जीवन निर्वाह गरेका व्यक्तिहरू पनि यो मुलुकका प्रधानमन्त्री भए । ठूला मानिसका कुरा धेरै हुन सक्छन् । तीमध्ये कति असल मानिस थिए जसलाई देशले युगौँयुगसम्म पनि सम्झिरहला । अनि आज गणेशमानजीले मित्रलाई उपहार दिएको त्यही पद, त्यस पदमा बस्न हुने गरेको हानथाप र त्यहाँ बस्न जाने गरेका पात्रहरू देखिरहेका छौँ । यस्तो बेला कस्ता ठूला मान्छेका कुरा गरौँ खोइ ¤ के कसैले सोचेको थियो हामीले ल्याएको गणतन्त्रको पछिल्लो अनुहार यति विकृत हुन्छ भनेर ? ठूलाठालुका कुरा गर्ने हाम्रो रहरभित्र कति दोष अटाएको रहेछ हामी अनुभव गर्दै छौँ । आज मैले त्यति धेरै ठूला व्यक्तिका कुरा गर्ने रहर गरेकै छैन बरू असल मानिसका विषयमा कुरा गर्दै छु ।

विश्वविद्यालयको अनुसन्धान केन्द्रका विषयमा जानकारी भएका जो कोहीले पनि नगेन्द्रलाई नचिन्ने कुरा सायद सम्भव हुँदैन । नेसंवि अनुसन्धान केन्द्रका पर्यायजस्तै रहेका नगेन्द्र उमेर हदका कारणले सेवानिवृत्त भए ।

मैले आज महाकवि देवकोटाले मुनामदनमा व्यक्त गरेका विचारमा पूरक विचार राख्दै भन्न चाहेको छु मानिस ठूलो कर्मले हुन्छ पदले हुँदैन । यो कुनै व्यक्तिको प्रशस्तिका निम्ति गरिएको बखान पनि होइन । इमान र नैतिकताको खडेरी परेको यो मुलुकमा सानो झिल्को इमानदारीको बालेर त्यही उज्यालोमा संसारलाई उज्यालो देख्न चाहेको मात्र हो । जता जाऊ बेथितिले देश ढाकेको बेला मलाई आज सामान्य व्यक्तिले लिएको उचाइका विषयमा कुरा गर्न मन छ । कुरा बत्तीस वर्षको सरकारी सेवा पूरा गरेर भर्खरै अवकाश लिएका एकजना असल व्यक्तिका विषयमा हो ।

असल मैले भनेको होइन उनै व्यक्तिका कर्म र व्यवहारले भनेको हो । जिन्दगीको दौरानमा जीविकोपार्जनका निम्ति जागिर खानु धेरैजसोको आवश्यकता र बाध्यता हो । भर्खरै मेरा एकजना मित्रले जागिरबाट अवकाश लिए । उनको बिदाइमा शुभकामना दिन उभिएका शुभचिन्तकहरूले उनको पेशाप्रतिको निष्ठा र इमानदारीका विषयमा मुक्तकण्ठले प्रशंसा गरे । बिदाइका बेला यसै पनि मिठामसिना कुरा गर्ने चलन नै हुन्छ त्यसमाथि यो बिदाइमा साँच्चै असल मानिसका विषयमा मीठा कुरा गरिएका थिए । त्यति मात्रै भएन उनको अवकाशपछि उनले समाल्दै आएको जिम्मेवारीलाई कुशलतापूर्वक निर्वाह गर्ने उत्तराधिकारीको कमी रहेको भन्ने विषयमा सम्बन्धित संस्थाका प्रमुखबाट नै विचारहरू आए ।

कार्यालय सहयोगीदेखि कार्यालय प्रमुखसम्मले प्रशंसा गरेका ती व्यक्ति नगेन्द्रराज रेग्मी हुन् । नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयको अनुसन्धान केन्द्रका विषयमा जानकारी भएका जो कोहीले पनि नगेन्द्रलाई नचिन्ने कुरा सायद सम्भव हुँदैन । नेसंवि अनुसन्धान केन्द्रका पर्यायजस्तै रहेका नगेन्द्र उमेर हदका कारणले सेवानिवृत्त भए । त्यसो त संसारमा को नभएर के काम रोकिएको छ र ? भनिन्छ राजा मरेर राज्य रोकिँदैन । कुरा सत्य हो र त्यत्तिकै कठोर पनि हो । कसैको योगदानका विषयमा यत्ति नै भनेर पुग्दैन । राज्य त राजा मरे पनि नरोकिएला तर राज्यसञ्चालन प्रक्रिया र सुशासनमा अवश्य प्रभाव पर्छ । यस अर्थमा कुनै पनि इमानदार व्यक्तिको ठाउँ अर्को इमानदार व्यक्तिले पनि लिन सक्दैन ।

कुनै पनि व्यक्तिले बनाएको ठाउँ उसँगै जाने र अरू कसैले लिन नसक्ने सत्यको एउटा दृष्टान्त मित्र नगेन्द्र बनेकै हुन् । नेसंविको अनुसन्धानकेन्द्रमा गहिरो अन्तराल छोडेर मित्र नगेन्द्रराज रेग्मीले अवकाश लिए । नगेन्द्रराज रेग्मी यस अभियानका प्रतिनिधि पात्र हुन् । जिविकोपार्जनका निम्ति भनेर थालनी गरेको जागिर उनको जीवनको अभिन्न अङ्ग बनेर रहृयो । उनले जागिरलाई कुन बेला आदत बनाए ? कुन बेला सेवा बनाए ? अनि कुन बेला प्रतिष्ठा बनाए ? सायद उनलाई पनि हेक्का भएन । यति लामो अवधि आइपुग्दा उनी अनुसन्धान केन्द्रका मुटु, कलेजो, फोक्सो सबै बने ।

नगेन्द्र छन् त्यसैले अनुसन्धान केन्द्र छ भन्ने जस्तै भयो । त्यसो त उनी त्यस कार्यालयका सहायक प्रशासक हुन् । उनीभन्दा माथि अरू नै हाकिमहरू हुन्छन् र थिए तर जब कसैले संस्थालाई मन्दिर अनि जागिरलाई पूजा सम्झन्छ त्यसपछि धेरै कुराहरू गौण बनेर जाँदा रहेछन् । नगेन्द्रको हकमा पनि त्यस्तै भयो । उनले आफ्नो सेवा अवधिमा आठजना कार्यकारी निर्देशकहरूसँग काम गरे । उनको कार्यकालमा सयौँ अनुसन्धाताले विद्यावारिधि गरे । उनैले फाइल अगाडि बढाएका धेरै व्यक्ति देशका ठूला मानिस बने । हाकिमहरू फेरिँदै रहे तर नगेन्द्रको कम र व्यवहारमा कुनै फरक परेन । उनले हरेक हाकिमसँग सम्मानपूर्ण व्यवहार गरे । कसले के भन्यो भन्ने कुरालाई कहिल्यै महत्व दिएनन् ।

उनका अगाडि कार्यालयको काम थियो । आफ्नो कर्तव्य र दायित्व थियो । निष्ठा र इमानदरी थियो । जो हाकिम आए पनि नगेन्द्रलाई नसोधेसम्म कामको भेउ पाउँदैनथ्यो । उनले कुनै दिन यो कुराको घमण्ड पनि गरेनन् । कुनै कुराको विशेष आश पनि गरेनन् । आफ्नो जिम्मा आइलाग्ने कामलाई दिन रात नभनेर सम्पन्न गर्दै गए र आजको मुकाममा पुगे । उनले कुनै विशिष्ट पद पनि पाएनन् । मनग्गे रुपैयाँ पनि कमाएनन् । अवकाशका दिन उनका हातमा दुई थान मायाको चिनो लेखिएका प्रशंसापत्र थिए र दुईचार थान खादा थिए । तर सबैभन्दा धेरै उनीसँग थियो इज्जतपूर्वक सेवाबाट अवकाश लिन पाएको सन्तुष्टि र मित्रहरूका सद्वचनका उपहार ।

यत्ति सामग्री हातमा पोको पारेर अवकाश हुने दिन पनि साँझसम्म कार्यायको काम गरेर उनी घर फर्किए । आहा ! कति सरल र सादा थियो उनको अवकाशको दृश्य ? कति लोभलाग्दो थियो उनको बिदाइ ? कुनै तामझाम थिएन, कुनै तडकभडक थिएन । केवल भोलिदेखि उनी नहुनुको अन्तरालको चिन्ता थियो तर पनि सम्मानपूर्वक विदाइ हुँदाको सन्तोष र उज्यालो उनको अनुहारमा झल्किन्थ्यो । कुनै दाग नलाएर अवकाश हुन पनि सजिलो कहाँ छ र अहिले तर नगेन्द्रले त्यो अवसर पाएका थिए । सबैलाई लोभ लाग्ने गरी उनी कार्यालयबाट निस्किए । घर जाने गाडी चढ्न आउँदै गर्दा पनि कार्यालय प्रमुखले कार्यालयका गोप्य कागजात र कम्प्युटरमा सेभ गरेर राखिएका सामग्रीका विषयमा सोध्दै थिए ।

नगेन्द्र सिद्धहस्त शब्दशिल्पी पनि हुन् । कार्यालयको सेवाका अतिरिक्त नेपाली भाषा र साहित्यको सेवामा पनि उनको त्यत्तिकै महत्वपूर्ण योगदान छ । उनी साहित्यिक पत्रकार, अन्तर्वार्ताकार, निबन्ध र नियात्राकार पनि हुन् । देशका विभिन्न पत्रिकाहरूमा उनका लेखरचनाहरू आइरहन्छन् । 

नगेन्द्रजी फलानो सामग्री कुन फाइलमा छ भन्नुभयो अरे ? भोलिपल्ट कार्यालय खुल्ले बिहान छाउने सन्नाटाका विषयमा कि हाकिमलाई बोध थियो कि त भोलिपल्ट काम लिएर आउने सेवाग्राहीलाई थाहा थियो । दश बजे कार्यालय आए हुने ठाउँमा उनी साढे नौ बजे नै कार्यालय आए । पाँच बजे घर गए हुनेमा उनी छ बजे पनि घर फर्किए । त्यसबाहेक पनि आवश्यकता पर्दा टाढाटाढाबाट आउने शोधार्थीहरूका निम्ति रात दिन, साँझबिहान नभनेर सेवा पु¥याए । उनको अवकाशको समाचारसँगै अनुसन्धानकेन्द्रको भविष्यका विषयमा धेरैले चिन्ता व्यक्त गरे । उनको सरलपन, मृदुभाषिता, सिष्ट र सभ्य बोली वचन अनि तनमन लगाएर काम गर्ने स्वभावले सबैका प्रिय नगेन्द्र बने ।

कुनै व्यक्ति संस्थाको अपरिहार्य बनेका दृष्टान्त कमै हुने गर्दछन् । यति भएर पनि उनी यो देशका इमानदार र कर्तव्यनिष्ठ राष्ट्रसेवक भए कि भएनन् भन्न सकिने अवस्था छैन । अहिलेको अवस्थामा इमानदार भएर पनि इमानदार भएको प्रमाणित गर्न गाह्रो छ । राष्ट्रसेवक हुनुपर्ने कर्मचारीहरू त्यसभन्दा पहिले दलसेवक बन्नुपर्छ र कुनै संगठनप्रति बफादार बन्नुपर्छ । त्यसपछि सरकार कुन दलको छ ? मन्त्री र हाकिम कुन पार्टीका छन् ? त्यस आधारमा इमानदार बन्न पाइन्छ । नगेन्द्रजीले त्यो प्रक्रिया पुर्‍याए पुर्‍याएनन् म भन्न सक्दिन ।

सरकारसँग यस्तो इमानदारीलाई मापन गर्ने कुनै स्वच्छ संयन्त्र छ भने मेरो माग छ त्यसमा नगेन्द्रराज रेग्मीको नाम दर्ता गरियोस् ।
जागिर खानुलाई अर्को भाषामा सेवा गर्नु पनि भनिन्छ । मैले यति वर्ष अमुक संस्थामा रहेर सेवा गरेँ भन्ने चलन छ तर जीवनमा जागिर खानु सेवा गर्नु होइन । सेवा गर्न त नगेन्द्रमा जस्तै सेवाको भाव पनि चाहिन्छ । आफूले अँगालेको पेशाप्रति आस्था र निष्ठा चाहिन्छ । जगिर खाँदैमा सेवक भइँदैन त्यो हामी धेरैले बुझेका छौँ । सेवाको नाउँमा मेवाको जोहो गर्दै जाने धेरैलाई सेवाको तात्पर्य पनि थाहा छैन । सेवा त्यो हो जसमा स्वार्थको मात्रा कमभन्दा कम हुन्छ अनि योगदानको मात्रा बढीभन्दा बढी हुन्छ । हो तिनै दोस्रो वर्गका सेवक हुन् नगेन्द्रराज रेग्मी ।

उनले आफ्नो बिदाइको मन्तव्यमा आफ्ना मानवीय दुर्वलतालाई पनि केलाउँदै भने म पनि अरू धेरै मानिस सरहकै मानिस हुँ । मभित्रका अनगिन्ती कमजोरीलाई पनि औँल्याइदिनुभएको भए म अझै धेरै आभारी हुने थिएँ । यसो भन्दै गर्दा उनले आफ्नो कमजोरी भन्न बिर्सिएनन् । उनले भने मेरो सेवाको ठूलो कमजोरी रहृयो मेरो सरलपन । जसका कारणले म हाकिमजस्तो भएर रहन सकिन । टाढाटाढाबाट आएका शोधार्थीका समस्या सुनेर म प्रभावित भएँ र कसरी हुन्छ उनीहरूको काम छिटो सम्पन्न गरिदिएर घर पठाएँ ।

यसो गर्दा धेरै सरल भएको भन्ने गुनासा पनि आए तिनलाई मैले सच्याउन सकिन । उनको सरलता सायद दोष नभएर उनको गुण थियो तर त्यसबाट लाभ लिन चाहने छट्टुहरूले यस्तो समस्या पारे होलान् । नगेन्द्र सर्वगुणसम्पन्न नहोलान् उनी पनि मानिस नै हुन् तर उनले आफ्नो पेशाबाट सिकाएको सन्देश धेरैको निम्ति अनुकरणीय छ ।

मैले नभनीनहुने अर्को पक्ष छ नगेन्द्रको । उनी सिद्धहस्त शब्दशिल्पी पनि हुन् । कार्यालयको सेवाका अतिरिक्त नेपाली भाषा र साहित्यको सेवामा पनि उनको त्यत्तिकै महत्वपूर्ण योगदान छ । उनी साहित्यिक पत्रकार, अन्तर्वार्ताकार, निबन्ध र नियात्राकार पनि हुन् । देशका विभिन्न पत्रिकाहरूमा उनका लेखरचनाहरू आइरहन्छन् । उनका आधा दर्जन साहित्यिक कृति पनि प्रकाशित भइसकेका छन् । कुनै व्यक्ति असल हुनुभनेको धेरै दृष्टिले माझिनु पनि हो भन्ने दृष्टान्त नगेन्द्रराज रेग्मी पनि हुन् । सरकारी सेवाले गर्दा ओझेलमा परेको उनको कलम अब तीव्र बन्नेछ । नगेन्द्रजीबाट नेपाली भाषा र साहित्यले थप लाभ लिन सक्नेछ । म प्रिय मित्र, असल राष्ट्रसेवक अनि कुशल साहित्यस्रष्टा नगेन्द्रराज रेग्मीको सेवानिवृत्त जीवन फलदायी रहोस् भन्ने कामना गर्दछु ।