इन्टरनेट चलाउँदा अपनाउनुपर्ने सुरक्षा नियम

✍️ विष्णु ऐर
आइटी एक्सपट

अहिलेको युग डिजिटल युग हो । तपाईं हामी सबैको अभिन्न अंग बनिसकेको छ इन्टरनेट । हाम्रो अत्यावश्यक वस्तुको रूपमा यतिबेला हामीमाझ इन्टरनेट रहेको छ । यसका माध्यमबाट अहिले हाम्रो हातमा विश्व रहेको छ । हरेक कुरा हामीले यसबाट जानकारी लिन सक्छौ र हाम्रा कार्यलाई यसले सहज बनाएको छ । हरेक कुराका फाइदा र बेफाइदा हुन्छन् नै । यसका पनि फइदा र बेफाइदा रहेका छन् । यसलाई सही रूपमा सदुपयोग गर्दा यो हाम्रो जीवन उपयोगी बन्छ भने यसको गलत प्रयोग र दुरुपयोग गर्दा हामी अनेक झमेलामा पर्ने गर्दछौ, आउनुहोस् यसको सही प्रयोग बारे केही चर्चा गरौ :-

व्यक्तिगत जानकारी व्यावसायिक र सीमित राख्नुहोस्
सम्भावित रोजगारदाता वा ग्राहकहरूलाई तपाईंको व्यक्तिगत सम्बन्ध स्थिति वा तपाईंको घरको ठेगाना थाहा हुनु आवश्यक छैन । उनीहरूलाई तपाईंको विशेषज्ञता र व्यावसायिक पृष्ठभूमि, र तपाईंसँग कसरी सम्पर्क गर्ने बारे जान्न आवश्यक छ । तपाईंले व्यक्तिगत रूपमा अपरिचित व्यक्तिहरूलाई व्यक्तिगत रूपमा व्यक्तिगत जानकारी हस्तान्तरण नगर्नुहोस् । यसलाई अनलाइन लाखौं मानिसलाई हस्तान्तरण नगर्नुहोस् ।

आफ्नो गोपनीयता सेटिङहरू सक्षम राख्नुहोस्
मार्केटरहरू तपाईंको बारेमा सबै जान्न मन पराउँछन्, र हृयाकरहरू पनि । दुवैले तपार्इंको ब्राउजिङ र सोशल मिडिया प्रयोगबाट धेरै कुरा सिक्न सक्छन् । तर, तपाईं तपाईंको जानकारीको चार्ज लिन सक्नुहुन्छ । लाइफ हृयाकरले उल्लेख गरे अनुसार, वेब ब्राउजर र मोबाइल अपरेटिङ सिस्टममा तपाईंको अनलाइन गोपनीयता सुरक्षित गर्न सेटिङहरू उपलब्ध छन् । फेसबुकजस्ता प्रमुख वेभसाइटमा पनि गोपनीयता–बढ्दो सेटिङहरू उपलब्ध छन् । यी सेटिङ कहिलेकाहीँ (जानीजानी) फेला पार्न गाह्रो हुन्छन् किनभने कम्पनीहरूले तपाईंको व्यक्तिगत जानकारी यसको मार्केटिङ मूल्यका लागि चाहन्छन् । सुनिश्चित गर्नुहोस् कि तपाईंले यी गोपनीयता सुरक्षाहरू सक्षम गर्नुभएको छ र तिनीहरूलाई सक्षम राख्नुहोस् ।

अहिलेको युग डिजिटल युग हो । तपाईं हामी सबैको अभिन्न अंग बनिसकेको छ इन्टरनेट । हाम्रो अत्यावश्यक वस्तुको रूपमा यतिबेला हामीमाझ इन्टरनेट रहेको छ । यसका माध्यमबाट अहिले हाम्रो हातमा विश्व रहेको छ । हरेक कुरा हामीले यसबाट जानकारी लिन सक्छौ र हाम्रा कार्यलाई यसले सहज बनाएको छ । हरेक कुराका फाइदा र बेफाइदा हुन्छन् नै । यसका पनि फइदा र बेफाइदा रहेका छन् ।

सुरक्षित ब्राउजिङ अभ्यास गर्नुहोस्
साइबर अपराधीहरूले लुरिड सामग्रीलाई चाराको रूपमा प्रयोग गर्छन् । उनीहरूलाई थाहा छ कि मानिसहरू कहिलेकाहीँ सन्दिग्ध सामग्रीद्वारा प्रलोभनमा पर्छन् र यसको खोजी गर्दा उनीहरूको गार्डलाई निराश पार्न सक्छ । इन्टरनेटको डेमिमोन्ड हेर्न गाह्रो हुने समस्याहरूले भरिएको छ, जहाँ एक गलत क्लिकले व्यक्तिगत डेटालाई पर्दाफास गर्न वा मालवेयरले तपाईंको उपकरणलाई संक्रमित गर्न सक्छ । आग्रहको प्रतिरोध गरेर, तपाईंले हृयाकरलाई मौका पनि दिनुहुन्न ।

सुनिश्चित गर्नुहोस् कि तपाईंको इन्टरनेट जडान सुरक्षित छ । सकेसम्म सुरक्षित भिपिन जडान प्रयोग गर्नुहोस्
जब तपाईं सार्वजनिक स्थानमा अनलाइन जानुहुन्छ, उदाहरणका लागि सार्वजनिक वाइफाइ जडान प्रयोग गरेर, पिसिमगले नोट गर्छ कि तपाईंसँग यसको सुरक्षामा प्रत्यक्ष नियन्त्रण छैन । कर्पोरेट साइबरसुरक्षा विशेषज्ञहरू ‘अन्त बिन्दुहरू’ को बारेमा चिन्तित छन्- ठाउँहरू जहाँ एक निजी नेटवर्क बाहिरी संसारमा जडान हुन्छ । तपाईंको कमजोर अन्त बिन्दु तपाईंको स्थानीय इन्टरनेट जडान हो । तपाईंको यन्त्र सुरक्षित छ भनी सुनिश्चित गर्नुहोस्, र शंका हुँदा, तपाईंको बैंक खाता नम्बर जस्ता जानकारी प्रदान गर्नुअघि अझ राम्रो समय (अर्थात्, तपाईंले सुरक्षित वाइफाई नेटवर्कमा जडान गर्न सक्षम नभएसम्म) पर्खनुहोस् ।

आफ्नो इन्टरनेट ब्राउजिङ सुरक्षा थप सुधार गर्न, सुरक्षित भिपिएन (भर्चुअल निजी नेटवर्क) प्रयोग गर्नुहोस् । भिपिएनले तपाईंलाई तपाईंको यन्त्र र इन्टरनेट सर्भरबीच एक सुरक्षित जडान हुन सक्षम बनाउँछ जुन तपाईंले आदानप्रदान गरिरहनु भएको डाटालाई कसैले निगरानी वा पहुँच गर्न सक्दैन । भिपिएन के हो बारे थप पढ्नुहोस् ।

डाउनलोड गर्नु पूर्वहोसियार हुनुहोस्
साइबर अपराधीहरूको शीर्ष लक्ष्य भनेको तपाईंलाई मालवेयर–कार्यक्रम वा एपहरू डाउनलोड गर्न छल गर्नु हो जसले मालवेयर बोक्ने वा जानकारी चोर्ने प्रयास गर्दछ । यो मालवेयरलाई एपको रूपमा लुकाउन सकिन्छ । लोकप्रिय खेलदेखि लिएर ट्राफिक वा मौसम जाँच गर्ने कुनै पनि चिज । पिसि वल्र्डको सल्लाह अनुसार, शंकास्पद देखिने वा तपाईंले विश्वास नगर्ने साइटबाट आउने एपहरू डाउनलोड नगर्नुहोस् ।

बलियो पासवर्डहरू छान्नुहोस्
पासवर्डहरू सम्पूर्ण इन्टरनेट सुरक्षा संरचनामा सबैभन्दा ठूलो कमजोर स्थानमध्ये एक हो, तर हाल तिनीहरूको वरिपरि कुनै उपाय छैन । र पासवर्डहरूको समस्या यो हो कि मानिसहरूले सम्झन सजिलो छ (जस्तै ‘पासवर्ड’ र ‘१२३४५६’) छनोट गर्छन्, जुन साइबर चोरहरूलाई अनुमान गर्न पनि सजिलो हुन्छ। कडा पासवर्डहरू चयन गर्नुहोस् जुन साइबर अपराधीलाई डिमिस्टिफाई गर्न गाह्रो हुन्छ । पासवर्ड प्रबन्धक सफ्टवेयरले तपाईंलाई धेरै पासवर्डहरू प्रबन्ध गर्न मद्धत गर्न सक्छ ताकि तपाईंले तिनीहरूलाई नबिर्सनुहोस् । एउटा बलियो पासवर्ड भनेको अद्वितीय र जटिल हो-कम्तीमा १५ वर्ण लामो, अक्षरहरू, संख्याहरू र विशेष वर्ण मिलाएर बनाउनुहोस् ।

तपाईं के पोष्ट गर्नुहुन्छ होसियार हुनुहोस्
इन्टरनेटमा डिलिट कुञ्जी छैन, जसरी न्यू हृयाम्पशायरका युवा उम्मेदवारले पत्ता लगाए । तपाईंले अनलाइन पोष्ट गर्नुभएको कुनै पनि टिप्पणी वा छवि सधैंभरि अनलाइन रहन सक्छ किनभने मूल (ट्विटरबाट भन्नुहोस्) हटाउँदा अन्य व्यक्तिहरूले बनाएको कुनै पनि प्रतिलिपिहरू हटाउँदैन । तपाईंले नबनाएका टिप्पणीलाई ‘फिर्ता लिने’ वा तपाईंले पार्टीमा खिचेको त्यो लज्जास्पद सेल्फीबाट छुटकारा पाउन तपाईंका लागि कुनै उपाय छैन । कुनै पनि कुरा अनलाइन नराख्नुहोस् जुन तपाईं आफ्नो आमा वा सम्भावित रोजगारदाताले हेर्न चाहनुहुन्न ।

होसियार हुनुहोस् तपाईं कसलाई अनलाइन भेट्नुहुन्छ ?
तपाईंले अनलाइन भेट्नुभएको व्यक्तिहरू सधैं आफूलाई दाबी गर्ने होइनन् । वास्तवमा, तिनीहरू वास्तविक नहुन पनि सक्छन् । इन्फोवल्र्ड रिपोर्ट अनुसार, नक्कली सोशल मिडिया प्रोफाइलहरू हृयाकरहरूका लागि अचेत वेब प्रयोगकर्तालाई सहज बनाउन र तिनीहरूको साइबर पकेटहरू उठाउने लोकप्रिय तरिका हो । आफ्नो अनलाइन सामाजिक जीवनमा जति सतर्क र समझदार हुनुहोस् तपाईं आफ्नो व्यक्तिगत सामाजिक जीवनमा हुनुहुन्छ ।

तपाईंको एन्टिभाइरस अद्यावधिक राख्नुहोस्
इन्टरनेट सेक्युरिटी सफ्टवेयरले हरेक खतराबाट जोगाउन सक्दैन, तर यसले धेरैजसो मालवेयर पत्ता लगाउनेछ र हटाउनेछ ।