इम्बोस्ड नम्बर प्लेटमा प्रदेशको नाम देवनागरी लिपिमा राखिने

काठमाडौं । सवारी साधनको इम्बोस्ड नम्बर प्लेटमा प्रदेशको नाम देवनागरी लिपिमा राखिने भए पनि अंक भने अंग्रेजीमै राखिने भएको छ । नेपाल बाहेकका देशमा पनि नेपाली सवारीसाधन चल्ने र त्यहाँका उपकरणले नेपाली नम्बर प्लेटलाई बुझ्न सक्ने गराउनुपर्ने भएकाले इम्बोस्ड नम्बरमा नेपाली र अंग्रेजी भाषाको प्रयोग गर्ने गरी ठेकेदार कम्पनीलाई निर्देशन दिइएको मन्त्रालयले जनाएको छ । प्रदेशको नाम मात्र नेपालीमा लेख्ने अन्य विषय पहिलेकै अनुसार अगाडि बढ्ने भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयको भनाइ छ । सरकारले २५ लाख सवारी साधनमा इम्बोस्ड नम्बर जडान गर्न पाँच वर्ष अगाडि नै बंगलादेशी कम्पनी टाइगर आइटीलाई छपाइको ठेक्का दिएको थियो ।

गत चैत २० गते बसेको मन्त्रिपरिषद् बैठकले इम्बोस्ड नम्बर प्लेट देवनागरीमा छपाइ गर्न पाउने निर्णय गरेको थियो । मन्त्रिपरिषद्को बैठकको निर्णयअनुसार भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयले ऐनको अनुसूचीमा संशोधन गरेर इम्बोस्ड नम्बर प्लेट नेपाली भाषामा पनि रहन सक्ने गरी व्यवस्था गरेको छ । मन्त्रालयले सवारी तथा यातायात व्यवस्था ऐन, २०४९ को दफा १७८ ले दिएको अधिकार प्रयोग गरी सो ऐनको अनुसूची-२ को भाग-२ अन्तर्गत द्रष्टव्य खण्डको बुँदा नं ११ र १२ हेरफेर गरेको छ । अब बुँदा नम्बर १२ मा ‘इम्बोस्ड सवारी नम्बर प्लेटमा रहने अक्षर र अंक नेपाल सरकारले निर्णय गरे बमोजिम देवनागरी लिपि वा अंग्रेजी लिपि वा दुवै लिपिको मिश्रितमा हुनु पर्नेछ ।’ भनी राखिएको छ । यस अघि बुँदा नम्बर १२ मा ‘इम्बोस्ड सवारी नम्बर प्लेटमा अक्षर र अंक अंग्रेजी लिपीमा हुनुपर्नेछ ।’ भनी उल्लेख थियो । विविआइएन अन्तर्गतका बंगललादेश, भुटान र भारतमा समेत नेपाली सवारीसाधन चल्ने र उनीहरुको उपकरणले नेपाली नम्बर प्लेटलाई बुझ्नसक्ने हुनुपर्ने भएकाले इम्बोस्ड नम्बरमा नेपाली र अंग्रेजी भाषाको प्रयोग गरिएको मन्त्रालयको भनाइ छ ।

सरकारले देवनागरी लिपिमा इम्बोस्ड नम्बर छपाइ गर्ने भने पनि मन्त्रालयबाट स्पष्ट निर्देशन नआउँदा यातायात व्यवस्था विभागले सो कार्य अगाडि बढाउन नसकिएको जिकिर गरेको छ । विभागका सूचना अधिकारी ईश्वरीदत्त पनेरुले यससम्बन्धमा विभागबाट कुनै तयारी नभएको र मन्त्रालयको निर्देशनको पर्खाइमा आफूहरू रहेको जानकारी दिनुभयो ।

सरकारले ०७४ सालमा मन्त्रिपरिषद्बाट इम्बोस्ड नम्बर प्लेट लागू गर्ने निर्णय गरेको थियो । तर, त्यसलाई कार्यान्वयन नगर्न मागसहित ०७४ फागुन ९ मा सर्वाेच्च अदालतमा इम्बोस्ड नम्बर प्लेट बन्द गर्न रिट दायर भयो । रिटमाथि सुनुवाइ गर्दै तत्कालीन प्रधानन्यायाधीश गोपाल पराजुलीको इजलासले सरकारको उक्त निर्णय संविधानविपरीत भएको हुँदा लागू नगर्नु, नगराउनु र लागू गरिसकेको भए रद्द गर्नु भनी अन्तरिम आदेश दियो । पछि ०७६ मंसिर २७ मा तत्कालीन प्रधानन्यायाधीश चोलेन्द्रशमशेर जबरा, न्यायाधीशहरू दीपककुमार कार्की, हरिकृष्ण कार्की, विश्म्भरप्रसाद श्रेष्ठ र प्रकाशमान सिंह राउत समेतको संवैधानिक इजलासले उक्त रिट निवेदन खारेज गरी पुनः इम्बोस्ड नम्बर प्लेट अंग्रेजी भाषामै राख्ने बाटो खुला गरिदिएको थियो । त्यसपश्चात् नेपाल प्रज्ञा-प्रतिष्ठान, भाषाविद्, नेपाल शिक्षक महासंघलगायत सरोकारवालाले पटक-पटक सरकारको ध्यानाकर्षण गर्दै आएका छन् । भाषाविद्ले नेपाली भाषा र देवनागरी लिपि नामेट पार्न लागेको भन्दै विरोध गरिरहेका छन् ।

इम्बोस्ड नम्बर प्लेट जडानले लिएन गति
सबै सवारीसाधनमा इम्बोस्ड नम्बर प्लेट जडानको चर्चा लामो समयदेखि हुँदै आए पनि कामले गति लिन सकेको छैन । सरकारले पटक– पटक सूचना जारी गर्दै इम्बोस्ड नम्बर प्लेट जडान अनिवार्य गर्नुपर्ने जनाए पनि लागू हुन नसकेको हो । ठेक्का सम्झौता भएको ६ वर्षमा ३५ हजार सवारीसाधनमा मात्र जडान भएको यातायात व्यवस्था विभागको भनाइ छ । भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयले ०७८ कात्तिक २२ मा राजपत्रमा प्रकाशन गर्दै सोही वर्षको मंसिर १ देखि नाम टुंगिएका सबै प्रदेशमा इम्बोस्ड नम्बर प्लेट लागू गर्ने सूचना जारी ग¥यो । मंसिर १ देखि नयाँ दर्ता हुने, फागुनदेखि नामसारी गरिने र ०७९ जेठ १ देखि नवीकरण गर्ने सवारीमा इम्बोस्ड नम्बर प्लेट अनिवार्य जडान गर्नुपर्ने सूचनामा उल्लेख थियो । तर, उक्त नियम अहिलेसम्म लागू हुन सकेको छैन ।

पहिलो नियम लागू गर्न नसकेको यातायात विभागले ०७९ जेठ २० मा सूचना जारी गर्दै साउन १ देखि सबै सवारीमा अनिवार्य इम्बोस्ड प्लेट जडान गर्न/गराउन कार्यालयहरूलाई निर्देशन दिएको थियो । तोकिएको समयभित्र जडान नगरे ट्राफिक प्रहरीले कारबाही गर्नेसम्म उल्लेख गरेपछि सर्वत्र विरोध भयो, जसले गर्दा विभाग आफ्नो निर्णयबाट पछि हट्न बाध्य बन्यो । जडानको ठेक्का बंगलादेश र अमेरिकाको डेकाटुर-टाइगर आइटी कम्पनीले ०७३ जेठ १९ मा ज्वाइन्ट भेन्चरमा लिएको हो । ठेक्का सम्झौताअनुसार पाँच वर्षभित्र २५ लाख सवारीमा इम्बोस्ड नम्बर जडान गरिसक्नु पर्ने थियो । विभागका अनुसार अहिलेसम्म ३५ हजार ५६० सवारीमा मात्र इम्बोस्ड नम्बर प्लेट जडान गरिएको छ ।