कौसी खेतीले खिच्यो मन : स्वस्थ तन, बँच्यो धन

म्याग्दी । म्याग्दीको सदरमुकाम बेनी बजारको हुलाक चोककी साधनाकुमारी श्रेष्ठ पेसाले सरकारी कर्मचारी हुनुहुन्छ । इन्द्रणी टोलकी भावना पौडेल र पूर्ण राम्जाली गृहिणी हुनुहुन्छ । तर,उहाँहरुको फुर्सदको समय घरको छतमा गरिएको कौसी खेतीमा वित्नेगर्छ ।

म्याग्दीको सदरमुकाम बेनी बजारको प्रायः सबै घरका छतमा घिरौला, टमाटर, साग, धनियाँ, लौका र खुर्सानी लटरम्मै फलेका छन् । बढ्दो घर निर्माणसँगै बेनी बजारमा करेसाबारीका लागि समेत जमीन नभएपछि स्थानीयवासीले घरको छतमा तरकारी खेती गर्न थालेका हुन् ।

छतमा राखिएका गमलाहरुमा लटरम्म फलेका टमाटर,घिरौँला, करेला, काँक्रा, सिमी,खुर्सानीदेखि लिएर स्टेबरी,कागती लगाएतका तरकारी र फलफूलले घरका छत भरिएका छन् ।

चार–पाँचतला माथिका छतमा लटरम्मै फलेका तरकारी र फलफूल देख्दा सबैलाई लोभ्याइरहेको छ । आफूमा इच्छा शक्ति र जाँगर भयो भने छतमै हरियाली तरकारी फलाउन सकिने उदाहरण बनेका छन्, म्याग्दीको बेनीबजारका महिलाहरु । बेनी नगरपालिका–७ इन्द्रेणी टोलकी पूर्ण राम्जालीलले पाँचतला माथि डल्ले खुर्सानी फलाउनुभएको छ ।

फुर्सद मिल्यो कि छतमा जाने तरकारी गोडमेल गर्ने, पानी हाल्ने कार्यमै समय खर्चने गरेको बताउनुहुन्छ साधना श्रेष्ठ । छतमा लटरम्म फलेका तरकारीले मनलाई प्रफुल्लित बनाउने गरेको उहाँको अनुभव छ । श्रेष्ठलाई खाली समय त्यसै बिताउन मन लाग्दैन । सुरुमा युट्युब हेरेर छतमा तरकारी लगाउन थालेका यहाँका महिलाहरु पछिल्लो समय नगरपालिकाले कौसी खेती सम्वन्धि तालिम र आवश्यक सामाग्रीहरु दिए पछि झन उत्साहित भएका छन् । तरकारी किनेर खानु नपरेको उनीहरुको भनाइ रहेको छ ।

जमिनमा लगाएको तरकारीको तुलनामा छिटो उत्पादन लिन पाइने, रोग कीरा कम लाग्ने हुँदा व्यवस्थित तरिकाले खेती गरियो भने तरकारी किन्ने पैसा बचत हुने पूर्ण राम्जालीले बताउनुभयो । आफ्नो जग्गा नभए पनि घरमा खान पुग्ने तरकारी फलाउन सकिएको उहाँले जानकारी दिनुभयो ।

बजारमा डल्ले खुर्सानीको मूल्य आकासिएको अवस्थामा घरमा आउने आफन्त र छिमेकीलाई उहाँले डल्ले खुर्सानी कोशेली दिएर पठाउनुहुन्छ । छतमा करीब ४१ वटा बोटबाट खुर्सानी टिपेकी राम्जालीले हङकङ र यूकेमा रहेका परिवारका सदस्यलाई पठाउन बट्टामा समेत प्याक गर्नुभएको छ । विगत डेढदशक नियमित कौसीखेती गर्दै आएकी उहाँलाई श्रीमान्ले समेत नियमित सघाउनु हुन्छ ।

करीब नौ फिटको छतमा फूलसँगै हावापानीका अनुसार उत्पादन हुने फर्सी, लौका, लसुन, धनियाँ, भिन्डी, बोडी, गोलभेँडालगायत विभिन्न थरीका तरकारी अटाएका छन् । खुर्सानीसँगै विभिन्न प्रजातिका तरकारी खेतीको लहराले घर नै आर्कषक देखिएको छ ।
“आलु र दाल मात्रै किने भयो, फरक–फरक खालका तरकारी सबै छतभरि नै लटरम्म फलेका छन्, जमिनमा तरकारी लगाउँदा रोग कीरोले धेरै सताउँथ्यो, गाईवस्तुले खाने समस्याले पिरोल्थ्यो भने छतमा लगाइएको तरकारीमा रोग कीरो कम लाग्ने गरेको पाइएको छ,” अर्की गृहिणी भावना पौडेलले भन्नुभयो ।

यहाँका महिलाहरुले छतमा तरकारी लगाउन थालेको करिब दश वर्ष भयो । जिल्ला हुलाक कार्यालय म्याग्दीकी प्रमुख रहदा साधनाकुमारी श्रेष्ठले छतमा तरकारी खेती सुरु गर्नुभएको थियो । उहाँको कौसीखेती देखेर यहाँका अन्य महिलाहरुले पनि छतमा तरकारी फलाउन थालेका हुन् । बिहान साँझ खाना पकाउँदा आवश्यक परेका बेला छतमा गएर तरकारी टिप्ने र पकाउने गरिएको श्रेष्ठले बताउनुभयो । यहाँका महिलाहरुले तरकारीका अलवा छतमा कुखुरापालन, बट्टाइँपालनसमेत गरेका छन् ।

“तरकारीमा मलका लागि कुखुरा र बट्टाइँ पालिएको छ, चारजनाको परिवारलाई छतमै फलेका तरकारीले पुगेको छ, बजारमा कहिलेकाहीँ नयाँ तरकारी पाइयो भने किनिन्छ नत्र घरमै उत्पादन भएकाले पुगेकै छ,” श्रेष्ठले भन्नुभयो ।

श्रेष्ठले काँक्रा, घिरौंला, सिमी, काउली, बन्दा, प्याज, धनियाँ, खुर्सानी, लौका, गोलभेँडा मात्रै होइन आलु पनि छतमै फलाउनुहुन्छ । उहाँको छतमा सबैजसो तरकारी पाइन्छ ।

“बजारमा बस्नेहरुलाई करेसाबारी भनेकै छत हो, यसरी तरकारी फलाउन थालेको एक दशक भयो, मेहनत र जाँगर भयो भने तरकारी लगाउन जग्गा नै चाहिँदैन, छतमै आफूलाई खान पुग्ने तरकारी फल्छ,” उहाँले भन्नुभयो ।

इन्द्रणीटोलकी पूर्ण राम्जालीले गाउँबाट कम्पोष्ट मल ल्याएर प्रयोग गर्ने गर्नुभएको छ । राम्जालीको सिको गर्दै इन्द्रेणी टोलका अधिकांश घरमा कौसी बगैँचा छन् । कौसी बगैँचालाई बेनी नगरपालिका–७ ले समेत अनुदान दिने गरेको छ । व्यक्तिगतरुपमै सामान्य लगानीमा सानो–ठूलो परिवारलाई पुग्ने तरकारी फलाउन सकिने भएकाले पनि कौसी खेतीलाई प्रोत्साहन गरिएको वडाध्यक्ष रमेशकुमार श्रेष्ठले बताउनुभयो ।

“कौसीखेतीले विषादीयुक्त तरकारीलाई निरुत्साहित गर्छ, कौसीखेतीबाटै तरकारीमा आत्मनिर्भर बन्न सकिन्छ”, उहाँले भन्नुभयो । “कौसीखेतीका लागि गत आर्थिक वर्षमा रु डेढ लाख बजेट विनियोजन भएको थियो”, अध्यक्ष श्रेष्ठले भन्नुभयो, “त्यो बजेटमा गमला वितरण, निःशुल्क तालीम र प्राविधिक सहयोग गरिएको थियो ।”
कौसीखेतीमार्फत घरको फोहर घरमै व्यवस्थापन गर्न सकिने र तराईबाट आउने विषादीयुक्त तरकारी प्रयोग गर्न नपर्ने भएकाले पनि सम्भव भएसम्म घरको छत, कौसी र बरण्डालाई करेसाबारीको रूपमा उपयोग गर्न सकिने अध्यक्ष श्रेष्ठको भनाइ छ ।

बेनीमा कौसी खेती गरिए पनि प्रविधिको ज्ञान नहँुदा समस्या भइरहेको बजारवासीको भनाइ छ । बेनीमा वर्षेनी कराडौँको तरकारी आयात हुन्छ । कृषि ज्ञान केन्द्रका अनुसार प्लाष्टिकको गमलामा समेत खेती गर्न सकिन्छ ।

करीब रु पाँच हजारको लगानीले पाँच वर्षसम्म नियमित तरकारी खेती गर्न सकिन्छ । गमलासहित केही आवश्यक सामानको खरीद गरी घरमै नर्सरीको स्थापना गरेमा लामो समयसम्म प्रयोग गर्न सकिने कृषिका जानकार बताउँछन् ।

कौसी खेती गर्नेलाई तालिम र प्राविधिक सहयोग

बेनी नगरपालिका वडा नं ७ ले कुहिने फोहोरलाई कौसीखेतीमा प्रयोग गर्न वडाबासीलाई तालिम दिएको छ ।

पछिल्लो समय छतमा फलाउने र भान्सामा पकाउनको लागि कौसी खेतीमा आर्कषित वडाबासीलाई लक्षित गरी शुक्रबारदेखि सञ्चालित तालिमको उद्घाटन गदैं मेयर सुरत केसीले नगद नभई प्राविधिक र अनुदानमा उपकरण उपलब्ध गराई किसानलाई आत्मनिर्भर बनाउने बताउनु भयाे ।

उपमेयर ज्योति लामिछानेले कौसीखेतीमा महिलाको सक्रियतालाई प्रोत्साहन गर्न हरेक बर्ष अनु्दान सहितको कार्यक्रम सञ्चालन गरिने बताउनु भयाे ।
वडा अध्यक्ष एवम् नगरका प्रवत्ता रमेशकुमार श्रेष्ठले कौसी खेती गर्ने किसानलाई पचास प्रतिशत अनुदानमा कम्पोस्ट विन उपलब्ध गराइएको बताउनु भयाे । वडाभित्र कौसीखेती रहेकाले आवश्यक पर्ने मल प्रविधि, विरुवा, गमला, अर्गानिक विषादी वितरण लगायतका अन्य कार्यक्रमहरु समेत सञ्चालन गर्ने बताउँदै कुहिने फोहोरको घरेलु र वैज्ञानिक व्यवस्थापन गर्न कौसीखेती प्रोत्साहित गर्दै आएको बताउनु भयाे।

बेनीबजारबासीले विगतमा समेत वडाबाट वितरण गरिएको उपकरण सहितको तालिमबाट हरियो तरकारी र फलफूलबाट निस्कने फोहोरलाई जैविक मलका रूपमा पाकेको फोहोरलाई सुकेको माटोमा मिसाएर प्रयोग गर्दै आएका छन् । शनिबारसम्म सञ्चालन भएको तालिमको उद्घाटन कार्यक्रममा प्रमुख प्रकासकीय अधिकृत ढोलकराज ढकाल, कार्यपालिका सदस्य सुप्रेना किसान लगायतको उपस्थिति रहेको थियो । तालिममा १६५ जनाको सहभागिता रहेको छ ।