नेपाली कांग्रेसको महासमिति मन्थन

देशको सबैभन्दा ठूलो र पुरानो राजनीतिक पार्टी नेपाली कांग्रेसको महासमिति बैठक हालै सम्पन्न भएको छ । जनआन्दोलन-२ को सफलतापश्चात् नेपालको राजनीतिमा वामपन्थीहरूको वर्चस्व बढेको छ । वामपन्थी दलहरूको सहयोग र समर्थनबिना नेपालका कुनै पनि सरकारले महत्वपूर्ण निर्णय गर्नसक्ने अवस्था छैन । शायद त्यही भएर होला विगत १२ वर्षमा नेपाली कांग्रेसबिनाको सरकार अस्तित्वमा आएको त देखियो तर वामपन्थी दलबिनाको सरकार अस्तित्वमा आएन । नेपाली कांग्रेसको महासमिति बैठकमा पार्टीका कतिपय नेताहरूले ‘एक्ला चलो रे’ को नारा पनि दिन खोजे तर साँच्चिकै नेपाली कांग्रेस एक्लैले चुनाव लडेर बहुमत ल्याउन सक्ने अवस्था छ त ? पार्टीको सैद्धान्तिक धरातल कति बलियो छ ?

अन्य दलहरूको सिद्धान्तभन्दा नेपाली कांग्रेस किन र कसरी फरक छ ? लगायत अनगिन्ति प्रश्नको जवाफ नेपाली जनतालाई चाहिएको छ र त्यसभन्दा पहिले नेपाली कांग्रेसका नेता र कार्यकर्ताहरूलाई पनि चाहिएको छ । ‘सनातन हिन्दु धर्म सापेक्ष राष्ट्रको मुद्दा उठाएर पार्टीका दर्जनौं नेता र एक हजारभन्दा बढी महासमिति सदस्यहरूले पार्टीलाई एउटा बलियो राजनीतिक धरातल उपलब्ध गराउने प्रयास गरेका हुन् तर विगत डेढ दशकदेखि नेपाली कांग्रेसको पनि वामपन्थीकरण भइसकेका कारण पार्टीले यस विषयमा आफ्नो प्रष्ट धारणा बनाउन सक्ने सम्भावना देखिँदैन ।

जनताको प्रत्यक्ष मतबाट लोकतान्त्रिक तरिकाले निर्वाचित भई देशको शासनसत्तालाई सम्हाल्ने काम नेपाली कांग्रेसजस्तै देशका कम्युनिष्टहरूले पनि गर्दै आएका छन् । नेपाली कांग्रेस सरकारभन्दा बाहिर रहने अवस्था आउँदा पनि महत्वपूर्ण संवैधानिक नियुक्तिहरूमा भागबण्डाको यथोचित अंश हात पार्दै आएको छ ।

गठबन्धनको लाभ हानी विसं २०७४ र विसं २०७९ सालको आमनिर्वाचनको मात्रै समीक्षा गर्ने हो भने विसं २०७४ सालमा नेपाली कांग्रेसले एक्लै चुनाव लडेको थियो । उसले ३२.७८ प्रतिशत मत ल्याएको थियो तर सिट भने ६३ वटामात्रै जितेको थियो । गतवर्ष भएको आमनिर्वाचनमा पार्टीले नेकपा माओवादी केन्द्र, नेकपा एकीकृत समाजवादी र लोसपालगायतका दलहरूसित गठबन्धन गरेको थियो । पार्टीले २५.७१ प्रतिशत मतमात्रै ल्यायो तर सिट भने ८९ ल्यायो । संसदीय व्यवस्थामा अंकगणित महत्वपूर्ण हुन्छ । पार्टीले झण्डै ३३ प्रतिशत मत ल्याएर पनि ६३ सिटमात्रै जित्नु र २५.७१ प्रतिशत मतमात्रै ल्याएर ८९ सिट ल्याउनुमा कुन लाभदायक हो ?

नेकपा एमालेले पनि विसं २०७४ सालमा नेकपा माओवादी केन्द्रसित गठबन्धन गरेका कारण ३३.२५ प्रतिशत मत र १२१ सिट जित्न सकेको थियो । गत वर्षको चुनावमा पार्टीले नेपाली कांग्रेसभन्दा १ प्रतिशत बढी मत २६.९५ प्रतिशत ल्याए पनि सिट भने नेपाली कांग्रेसभन्दा ११ सिट कम ल्याउन सक्यो ? अब यस्तो अवस्थामा नेपाली कांग्रेसलाई गठबन्धन चाहिन्छ कि चाहिँदैन ? भन्ने कुरा पार्टीका नेताहरूको विवेक निर्भर छ तर वामएकीकरण भयो भने अहिले पनि उनीहरू ४२ प्रतिशत मतको हाराहारीमा छन् । आफ्नो अवस्था बलियो नहुन्जेलसम्म गठबन्धनबिना चुनाव लड्ने मानसिकता बनाउनु आत्मघाती कार्य हो ?

कांग्रेसको वामपन्थीकरण अथवा वामपन्थीको कांग्रेसीकरण-नेकपा एमालेका प्रथम महासचिव स्व.मदनकुमार भण्डारीले ‘बहुदलीय जनवाद’ को सिद्धान्त आत्मसात गर्नुको अर्थ नै नेपाली कांग्रेसको विराट प्रभाव, जनसमर्थन र लोकप्रियतामा कमी ल्याउनु थियो । आर्थिक उदारवादको नीतिलाई नेपाली कांग्रेस र यहाँका वामपन्थीहरूले पनि आत्मसात गरेकै हुन् । शिक्षा, स्वास्थ्य, बैंक, कलकारखाना सबैमा निजी क्षेत्रको पहुँच पुगेकै छ । प्रत्यक्ष विदेशी लगानीको विरोधी कोही छैन । पुँजीपति र दलालसँग सबै दलको एक समान उठबस छँदैछ । जब आर्थिक नीतिमा भिन्नता नै छैन भने केको कांग्रेस र केको कम्युनिष्ट ? समाजवादको टोपी दुवैले लगाएको छ । निर्वाचन प्रणालीमाथि सबैलाई विश्वास छ ।

जनताको प्रत्यक्ष मतबाट लोकतान्त्रिक तरिकाले निर्वाचित भई देशको शासनसत्तालाई सम्हाल्ने काम नेपाली कांग्रेसजस्तै देशका कम्युनिष्टहरूले पनि गर्दै आएका छन् । प्रधानमन्त्री नेपाली कांग्रेसको भए पनि कम्युनिष्टहरूलाई असहज भएको छैन । नेपाली कांग्रेस सरकारभन्दा बाहिर रहने अवस्था आउँदा पनि महत्वपूर्ण संवैधानिक नियुक्तिमा भागबण्डाको यथोचित अंश हात पार्दै आएको छ । विगत १८ वर्षमा नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वमा, नेकपा एमाले र माओवादीले मिलेर सरकारमा बसेकै हो । त्यसैगरी नेकपा एमाले र नेकपा माओवादी केन्द्र नेतृत्वको सरकारमा नेपाली कांग्रेस पनि बसेर काम गरेकै हो । यिनीहरूमा सैद्धान्तिक मतभेद देखिएकै छैन । जनताले पनि पार्टीको नाम नहेरी व्यक्तिको अनुहार हेरी मतदान गर्दै आएका छन् ।

संघीयता, गणतन्त्र र धर्मनिरपेक्षता नेपाली कांग्रेसको एजेण्डा कहिल्यै थिएन । व्यक्तिगत रूपमा बीपी कोइराला धर्मनिरपेक्ष थिए, प्रकृतिका प्रेमी थिए । भारतका प्रथम प्रधानमन्त्री पण्डित जवाहरलाल नेहरू जस्तै अथवा महान् भारतीय समाजवादी नेता डा.राममनोहर लोहिया एवं जयप्रकाश नारायणजस्तै । तर, बीपी कोइराला नेपाललाई धर्मनिरपेक्ष घोषित गरिनुपर्ने विषयमा कहिल्यै आफ्नो धारणा राख्नुभएन ।

मधेससँग सम्बन्ध विगतका दिनमा नेपाली कांग्रेसको आधारभूमि तराई थियो । मातृकाप्रसाद कोइराला, बीपी कोइराला, गिरिजाप्रसाद कोइराला, सुवर्ण शमशेर, गणेशमान सिंह किसुनजीले तराई मधेसलाई राम्ररी चिनेका थिए । तराई मधेसका नेताहरूमा पनि भद्रकाली मिश्र रामनारायण मिश्र, महेन्द्रनारायण निधि, राधाकृष्ण थारू, परशुनारायण चौधरी र शेख इद्रिसहरूका कारण तराई मधेसका जनताले नेपाली कांग्रेसलाई आफ्नो पार्टी ठानेका थिए तर नेकपा माओवादीको एक दशक लामो सशस्त्र संघर्षका कारण नेपाली कांग्रेस र मधेसबीचको दूरी बढ्दै गयो । मधेसका जनता आफ्नो सुरक्षा नेपाली कांग्रेसभन्दा बढी फोरम, तमलोपा र सद्भावनामा खोज्ने काम भयो ।

सम्भवतः उपरोक्त सम्वादहीनतालाई अन्त्य गर्ने काम नेपाली कांग्रेसबाट भएन बरू मधेसी दलहरूको सत्तालोलुपता, जातिवाद, परिवारवाद र द्रव्यमोहले ५-७ प्रतिशत मधेसीलाई कांग्रेसतर्फ फर्किन आउन बाध्य पार्‍यो । नेपाली कांग्रेसको आर्थिक-सामाजिक कार्यक्रम अथवा कुनै ठोस राजनीतिक सुधारका कारण जनता नेपाली कांग्रेसतिर आकर्षित भएका होइनन् । आगामी दिनमा नेपाली कांग्रेसले आफ्नो परम्परागत भोटलाई अक्षुण राख्दै थप १० प्रतिशत मत हासिल गर्ने लक्ष्य लिएर अगाडि बढ्नु आवश्यक देखिन्छ । तर, अहिलेको कार्यशैली र अनिर्णयको अवस्थामा सम्भव छैन ।

सनातन हिन्दु राष्ट्र, सनातन हिन्दु धर्म सापेक्ष राष्ट्रको माग नेपाली कांग्रेसको एउटा ठूलो समूहबाट हुनलागेको छ । महासमिति बैठकमा झण्डै ५० प्रतिशत महासमिति सदस्य सनातन हिन्दु धर्मसापेक्ष राष्ट्रको विषयलाई पार्टीको प्रमुख राजनीतिक मुद्दा बनाइनुपर्ने पक्षमा दह्रो रूपमा उभिनु पार्टीको निम्ति सकारात्मक संकेत हो ।

सनातन हिन्दु राष्ट्र-सनातन हिन्दु धर्म सापेक्ष राष्ट्रको माग नेपाली कांग्रेसको एउटा ठूलो समूहबाट हुन लागेको छ । पार्टीको महत्वपूर्ण महासमिति बैठकमा पार्टीको झण्डै ५० प्रतिशत महासमिति सदस्य सनातन हिन्दु धर्मसापेक्ष राष्ट्रको विषयलाई पार्टीको प्रमुख राजनीतिक मुद्दा बनाइनुपर्ने पक्षमा दह्रो रूपमा उभिनु पार्टीको निम्ति सकारात्मक संकेत हो । हुन त नेपाली कांग्रेसको महासमिति बैठकले आफ्नो घोषणापत्र राख्दैमा देश हिन्दु राष्ट्र बन्ने होइन । जबसम्म संविधानमा आवश्यक संशोधन हुँदैन तबसम्म देशको धर्मनिरपेक्ष संरचनालाई परिवर्तन गर्न सकिँदैन तर नेपाली कांग्रेसजस्तो देशको सबैभन्दा ठूलो र पुरानो पार्टीले आफूलाई सनातन धर्म सापेक्ष राष्ट्रको समर्थनमा उभ्याउने साहस गर्न सक्यो भने देशको संविधानमा संशोधन हुन सक्दछ ।

सनातन धर्म संस्कृति हाम्रो पहिचान हो, सभ्यता र संस्कार हो । विश्वको एकमात्र हिन्दु राष्ट्र नेपालको आफ्नो गौरवशाली पहिचान बोक्दै आएको नेपाल, सनातन धर्मसंस्कृतिको माध्यमबाट पुनः विश्वमा आफ्नो विशिष्ट पहिचान कायम राख्न सक्दछ । नेपाली कांग्रेसभित्र हिन्दू राष्ट्र स्थापनाको विषयले लामो समयदेखि चर्चा पाउँदै आएको हो तर वामपन्थी दलसितको सहकार्य र सहयात्राका कारण यसले आफूलाई अन्य दलहरूभन्दा पृथक राख्न सक्ने अवस्थामा रहेन ।

देशमा संघीयता, लोकतन्त्र र गणतन्त्र स्थापित भइसकेको छ तसर्थ अब कुनै पनि दलले राजनीतिक मुद्दा स्थापनाका लागि आन्दोलन गर्नुपर्ने अवस्था रहेन । आर्थिक नीतिमा चाहेर पनि परिवर्तन ल्याउन सकिँदैन । समाजवादतरि फर्केर जाने अवस्था रहेन । गरिबी, बेरोजगारी र महंगीजस्ता विषयले प्राथमिकता पाउनुपर्ने हो । जनता सामु अहिले देखिएका प्रमुख समस्या यिनै हुन् । भ्रष्टाचार अन्त्य र सुशासन कायम गर्ने कुरा सुन्नमा नराम्रो लाग्दैन । नेपाली कांग्रेसले आफूलाई अन्य दलहरू भन्दा फरक राख्न सक्नुपर्दछ । पार्टीले हिन्दु राष्ट्रको मुद्दालाई महत्व दिएमा राप्रपाको बढ्दो लोकप्रियतालाई रोक्न सकिन्छ ?