कुनै समयमा नेताहरूका भाषण सुन्न लायकको हुन्थ्यो । ती भन्थे कि अब सिंहदरबारको अधिकार गाउँ गाउँसम्म पुग्छ वा प¥याउँछौँ । दलहरू तथा नेताहरूबाट यस्तो प्रतिबद्धता आउनुले निसन्देह आमनागरिकमा उत्साह हुने नै भयो । हुन त प्रजातन्त्र पुनस्र्थापनापश्चात् नागरिकहरूको जीवनमा निकै ठूलो सकारात्मक परिवर्तन नआएको पनि होइन । तथापि ती सकारात्मक परिवर्तनलाई केही भ्रष्टाचार र भ्रामक प्रचारबाजीले आमनागरिकमा नकारात्मक छाप पर्न गएको छ । मानौं नेपालीहरूमा गलत र भ्रामक प्रचारले महत्व पाइराखेको अवस्था देखिन्छ ।
यद्यपि हरेक कालोबादलमा चाँदीको घेरा हुन्छ भनेजस्तै पक्कै यहाँ शासकहरूबाट भ्रष्टाचारमात्रै भएको छैन, अवश्य उल्लेख्य उपलब्धि पनि भएका छन् । तर, ती उपलब्धिलाई भ्रष्टाचारका केही घटनाले छोपिदिएको छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, सञ्चार र सडक सञ्जालमा भएका प्रगतिलाई अध्ययन विश्लेषण नै नगरी जथाभावी गैरजिम्मेवार ढंगले लेखिने, बोलिने गरेको पाइन्छ, जसले सर्वसाधारण नागरिकमा व्यापक भ्रम सिर्जना गरिदिएको छ । बोल्ने र लेख्नेहरूले कम्तीमा शिक्षा, स्वास्थ्य, सञ्चार र यातायातको क्षेत्रमा आएको परिवर्तनलाई नजरअन्दाज गर्दा कालान्तरमा त्यसको गलत सन्देश जानेछ । कहिलेकाहीँ अन्धराष्ट्रवादले अनरगल होहल्ला मच्चाएर समाजमा अशान्ति फैल्याइरहेकोे पनि हुन्छ ।
राजनीति त स्पष्ट नीति, विचार, सिद्धान्त र आदर्शबाट चल्नुपर्छ तर यहाँ त्यस्तो देखिएन । यहाँ त राजनीतिको नाममा झुट र भ्रमको खेती मौलाइरहेको छ । त्यसैले आज नेपाली समाज त्यही झुट र भ्रामक प्रचारको पछि लागिरहेको प्रष्ट अनुभूति हुन्छ ।
अहिलेको वातावरण नै नकारात्मक भएको र समाजमा अशान्ति सिर्जना गर्न सहज परिस्थितिको निर्माण गरिरहेको प्रतीत हुन्छ । केबल निहित राजनीतिक स्वार्थका लागि सामाजिक वातावरण धमिल्याउने काम जोडतोडले भइरहेकोे सन्दर्भलाई ध्यानमा राख्दा कतै हामीले विभिन्न चरणमा भए गरेका आन्दोलनबाट प्राप्त उपलब्धि गुमाउँदै त छैनौं भन्ने प्रश्न खडा भएको छ । आजभोलि लोकतन्त्रविरोधी शक्तिहरूले मुन्टो उठाउँदै गरेको प्रसंग धेरै गम्भीर प्रकृतिको छ । आजको दुनियाँ एउटै गाउँ भइसकेको सन्दर्भमा कुनै एउटा देशको भौगोलिक सिमानाले त्यहाँका नागरिकलाई थुनेर वा छेकेर राख्न सक्ने स्थिति देखिँदैन । तर, यहाँ यसैलाई ठूलो मुद्दा बनाएर राजनीतिक पेशा बनेको छ ।
राजनीति त स्पष्ट नीति, विचार, सिद्धान्त र आदर्शबाट चल्नुपर्छ तर यहाँ त्यस्तो देखिएन । यहाँ त राजनीतिको नाममा झुट र भ्रमको खेती मौलाइरहेको छ । आज नेपाली समाज त्यहीँ झुट र भ्रामक प्रचारको पछि लागिरहेको प्रष्ट अनुभूति हुन्छ । यसर्थ समाजलाई सही र सत्यको मार्गमा डोहोयाउने निष्पक्ष, स्वतन्त्र सामाजिक अभियन्ताको खाँचो टड्कारो महसुस हुँदैछ । यसतर्फ सबै जिम्मेवार नेपाली नागरिकको ध्यान जान अब ढिला भइसकेको छ ।
मानिसहरूले गाउँगाउँमा भए गरेका विकासबारे कुनै चर्चा छैन । गाउँघरमा पुगेको विकासका सम्बन्धमा चर्चा छैन । त्यस विकासबाट लाभान्वित हुनतिर नलागी नेपाली युवाहरू आज यति उडे उति उडे आदितिर मात्रै ध्यान केन्द्रित देखिन्छ । अब गाउँलाई आवाद गरेर गुल्जार बनाउन लाग्नुपर्ने समयमा हामी अन्य विषयमा कतै बरालिएका त छैनौं ? बसाइँसराइ रोक्न ‘चाणक्य’ नीति अवलम्बन गर्नु आवश्यक छ । त्यो हो नागरिकका लागि सहजै उपलब्ध हुन ती मुख्य कुरा :- (क) वेदपाठी अर्थात् शिक्षा (ख) वैद्ध अर्थात स्वास्थ्य र (ग) साहु महाजन अर्थत् बन्दव्यापार (बजार व्यवस्था) भएमात्रै बसाइँसराइबाट मानिसहरूलाई रोक्न सकिन्छ न कि फोस्रा भाषणबाट ।
जब सडक सबै जिल्ला सदरमुकाम मात्रै होइन अधिकांश गाउँहरूमा पुर्याइन्छ तब गाउँहरू पनि स्वभावैले शहरीकरण उन्मुख हुन्छन् । सडकयातायात पुगेपछि त्यहाँ बजार विकास हुन्छ, शिक्षा र स्वास्थ सेवा पनि पुग्न कुनै गाह्रो कुरा हुँदैन । गाउँलाई हराभरा बनाउनतिर सबै लाग्नु जरुरी छ ।
यहाँ वेदपाठी, बैद्ध र साहुमहाजन शब्द चाणक्य नीति अनुसार लिइएको हो । वेदपाठी अहिलेको समयमा समयानुकूल शिक्षा, बैद्ध भनेको अस्पतालमा दिइने स्वास्थ्य सेवा र साहुमहाजनको ठाउँमा बजारीकरण हुनु हो जुन न्यूनतम या आधारभूत आवश्यकता हुन् ती आवश्यकता परिपूर्ति गर्न स्थानीय तहलाई अधिकार सम्पन्न गराएमात्र त्यो गर्न सम्भव छ । यद्यपि स्थानीय तहमा विगतको तुलनामा विकासको गति हृवात्तै बढेको छ । यो यथार्थलाई नजरअन्दाज गर्दै केही पनि भएन भन्नु राजनीति पूर्वाग्रह हो । हामीले २०४६ सालभन्दा पहिलेको अवस्थासँग तुलनात्मक अध्ययन विश्लेषण नगरी सत्य तथ्यको नजिक पुग्न सकिँदैन ।
नेपाली समाज पूर्वाग्रहपूर्ण राजनीतिक प्रोपोगण्डाले नराम्रोसँग गजेटिएको छ । वास्तविकता नबुझी हल्लाकै पछाडि लाग्दा समाज दिग्भ्रमित भएको छ । हो एउटा सत्य के हो भने भ्रष्टाचारका कारण केही अनुचित आर्थिक लाभ लिनेहरूबाट आमनागरिकमा नकारात्मक सन्देश प्रवाह हुनगएको छ । यस्ता भ्रष्ट र भ्रष्टाचारीलाई आफ्नो अर्को नभनी कानुनको दायरामा ल्याउनुपर्छ र चुवाहट भएको पैसा गाउँकै विकासमा खर्चिनुपर्छ । सरकारी नीति ग्रामीणमुखी हुनसके निःसन्देह बसाइँसराइ स्वतः रोकिन गई गाउँघर हराभरा आबाद गुल्जार हुनेमा कुनै शंकै छैन । तसर्थ नकारात्मक प्रचारप्रसार गर्नेहरूसँग होसियार रहौं । भ्रामक प्रचारबाट उत्पन्न हुने अन्यौलमा रमाउनेहरू देशमा विकासको अवरोध बन्दैछन् ।
वातावरण शान्त त स्वस्थ रहे गाउँको विकासले गति समातिहाल्छ । शिक्षा, स्वास्थ्य र बजारीकरणको उचित प्रबन्ध हुने बित्तिकै बसाइँसराइको क्रम रोकिनेमात्रै होइन बसाइँसराइ गरी शहर गएकाहरू पुरानै थलोमा फर्कने क्रम बढ्दै जानेछ । बिरामी पर्दा उपचार चाहिएको छ भने पढ्नका लागि राम्रो स्कुल कलेज र दैनिक उपभोग्य वस्तु सहजै उपलब्ध भएपछि किन मानिसहरू बसाइँ सराइको खोजीमा भौतारिन्छन्, तिनै आधारभूत आवश्यकताको अभावमा बसाइँसराइ रहरमात्रै नभई बाध्यता पनि भएको छ । यसर्थ राज्य वा सरकारले ग्रामीणमुखी विकासलाई उच्च–प्राथमिकता राखी नीति निर्माण गर्नु आवश्यक छ ।
जब सडक सबै जिल्ला सदरमुकाम मात्रै होइन अधिकांश गाउँहरूमा पु¥याइन्छ तब गाउँहरू स्वभावैले शहरीकरण उन्मुख हुन्छन् । सडकयातायात पुगेपछि त्यहाँ बजार विकास हुन्छ, शिक्षा र स्वास्थ सेवा पुग्न कुनै गाह्रो कुरा हुँदैन । यसर्थ गाउँहरूलाई आबाद, गुल्जार तथा हराभरा बनाउनतिर सबै लाग्नु जरुरी छ । न्यूनतम पूर्वाधार गाउँमा पुगेपछि आफसेआफ बसाइँसराइ रोकिन्छ । गाउँलाई सुबिधासम्पन्न बनाउन अभिप्रेरित गर्छ र युवाहरूको विदेशिने क्रम रोकिन्छ । सडक यातायातको सुबिधा, गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवा उपलब्ध भएपछि गाउँ छोड्ने क्रम आफैँ रोकिन्छ । रोजगारी त कृषिजन्य उद्योगले नै दिइरहेको हुन्छ ।
यो पनि पढ्नुहोस्राजनीतिक समीकरण परिवर्तनको असर
आज यस्तो प्रचुर सम्भाव्यता बोकेको ग्रामीण क्षेत्र त्यसै बञ्जर (बाँझो) भएर फालिएको छ । अब राज्यको (सरकारको) गम्भीर ध्यान ग्रामीण विकासमा जानुपर्छ जसले तीव्रगतिमा गाउँ छोड्ने क्रम रोक्न सकोस् । त्यसैले पहिले समस्या बुझ्नुप¥यो कि किन मानिसहरू बसाइँसराइ गरिरहेका वा गाउँ छोडिरहेका छन् । एउटा सानो उदाहरण– धेरैजसो खाडी र मलेसियामा कामको खोजीमा गएका व्यक्तिका परिवारका सदस्य छोराछोरीको शिक्षादीक्षा तथा औषधि उपचारको लागि भनी कम्तीमा नजिकको बजारमा झर्ने गरेको तथ्यसँग हामी सबै परिचित छौं । चुरो कुरो बसाइँसराइ त्यही कारणले भएको हो ।
सरकारले यतिमात्रै गर्न तत्परता देखाउने बित्तिकै नेपालका गाउँहरूले कोल्टे फेर्न कुनै पर्लयको विषयनै बन्दैन । गाउँबाट विकासको लहर ल्यायौँ भने त्यो विकास तुरुन्त देशको राष्ट्रिय उत्पादकत्वमा जोडिन पुग्छ । आर्थिक विकासलाई नेपाल सानोबाट शुरुवात गर्नुपर्छ । ग्रामीण उत्पादकत्वले विशेष गरेर कृषिजन्य वस्तुहरूको आयातमा कटौती हुने निश्चित छ । त्यस कारण ग्रामीण क्षेत्रको विकास आवश्यक र अपरिहार्य देखिँदै छ । गाउँमा जब सडक यातायात हुन्छ तब त्यहाँ ससाना बजार प्रबद्र्धधन हुन्छ अनि शिक्षा र स्वास्थ्यको उचित व्यवस्था हुँदै जाँदा आन्तरिक बसाइँसराइ रोकिनेमात्रै होइन विदेशतिर पलायन हुने क्रम पनि क्रमशः घट्दै जाने अनुमान गर्न सकिन्छ ।
यो पनि पढ्नुहोस्भ्रष्टाचारको सञ्जालभित्र कर्मचारी
तर, अहिले त विकासका न्यूनतम पूर्वाधार गाउँगाउँमा पुगे पुर्याइए पनि मानिसहरूलाई रोक्न सकिएको छैन । तसर्थ गाउँको विकासका आधार के के हुन् पहिले त्यो यकिन हुन जरुरी छ । कसरी बसाइँसराइ र युवा जनशक्तिलाई विदेश पलायन हुनबाट रोक्न सकिन्छ त्यहीँ अनुरूपको ग्रामीण विकासको मोडालिटी बनाउन अत्यावश्यक भइसकेको छ ।
बिक्रीमा विद्यावारिधि ?
युवा जनशक्ति निर्यात गर्ने देश
गल्तीलाई आत्मसात गर्ने कि अझै
योगचौतारी नेपाल स्वस्थ समाज निर्माणमा
हिमालय टाइम्स र नियमित लेखनका
प्राकृतिक चिकित्सालय र योग चौतारीबीच