ठूला दलको प्रभुत्वमा सानाको उदय

नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले र अन्य दल मिलेर बनेको बर्तमान सरकार जनताका काममा भन्दा पनि आफ्नो आयु लम्ब्याउने ध्यानमा केन्द्रित बनेको देखिन्छ । यसरी देश र जनताको भविश्य निर्माण हुन सक्दैन । मुलुकको भविश्य बनाउन दलहरू गम्भीर र चिन्तित हुनुपर्छ । विपक्षी दलहरूले राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिको प्रयोग गरी सरकारविरुद्ध जनमत निर्माण गर्न लागेको संकेत देखिन्छ । एकले अर्कोलाई सिध्याउने खेलले देश बन्न सक्दैन ।

जनताका चाहना र सरकारको काम गराइमा कुनै तादात्म्यता देखिँदैन । जनता हरेक दिन निराश बन्दै छन् । देशको भविश्य बनाउने भनेको राजनीतिक दलहरूले हो । अरू आएर बनाइदिने होइन, राजनीति दलहरू र तिनका नेताहरू सच्चिएर अघि बढन जरुरी छ । त्यसो हुन नसके निकट भविश्यमा उनीहरूमाथि नै संकट आउने सम्भावना रहनसक्छ । त्यसैले ठूला दलहरू गम्भीर बन्न, देशकाल र परिस्थिति अनुसार चल्न जरुरी छ । किनभने हरकोणबाट यो सरकारविरुद्धमात्र होइन अहिलेको व्यवस्थामाथि नै प्रहार गर्ने गिरोह सक्रिय रहेको अवस्था छ । त्यसैले त्यस्ता गिरोहप्रति सजग र निर्ममतापूर्वक लोकतन्त्रवादी शक्तिहरू उभिन जरुरी छ ।

साना दल र स्वतन्त्रहरूको उदयले यो स्पष्ट गरेको छ कि अब जनताले केबल पार्टीको नेताको नामको आधारमा मतदान गर्न चाहँदैनन्, उनीहरूले नेतृत्वको नीति, विचारधारा र तिनीहरूको काम गर्ने तरीका महत्व दिएका छन् । यसले भविष्यमा नेपाली राजनीतिमा धेरै महत्वपूर्ण परिवर्तन ल्याउने संकेत गर्छ ।

आज हामीले देखिरहेका छौं, चौतर्फीरूपमा दल र दलीय व्यवस्थामाथि वितृष्णा फैलाउने खेल भइरहेको देखिन्छ । मुलुकलाई अराजकताको भड्खालोमा हालेर आफ्नो अभिष्ट पूरा गर्ने केही समूह सक्रिय हुनथालेको आशंका पैदा भएको छ । कारण के हो भने सरकारले काममा जसरी गति लिनुपर्ने हो त्यो लिन सकेको देखिँदैन । सरकार कछुवाका तालमा हिँडेको छ । यो तालले गन्तव्यमा पुग्न सकिँदैन । यता प्रमुख विपक्षी दल नेकपा माओवादी केन्द्र भने सत्ता छोड्नुपरेको पीडामा छ । उसका गीतिविधिले सता छोडनुपरेको छटपटाहट देखिएको छ । त्यही पीडा सहन नसकेर सरकार गिराउन विदेशी शक्तिको गुहार माग्ने अवस्थामा पुगेको देखिन्छ । यसले मुलुकभित्र गम्भीर संकट उत्पन्न हुने होकी भन्ने चिन्ता छ । समग्र मुलुकको उत्थानमा लाग्नुपर्ने राजनीतिक दलहरू दुई ध्रुवमा विभाजित भई आन्तरिक राजनीतिमा विदेशीलाई खेल्न दिनु राम्रो कुरा होइन ।

भ्रष्ट आचारण बोकेका पुराना राजनीतिक दलका कारण मुलुक दलदलमा फसिसकेको छ । अब मुलुकलाई जोगाएर अघि बढाउने जिम्मा युवा नेताहरूको काँधमा छ । अहिलेको अवस्थामा देशलाई यो अवस्थामा छोडनु हुँदैन । मुलुकलाई सम्हालेर लैजान सक्ने क्षमता भएको दूरदर्शी नेताको खाँचो देशलाई छ । अवस्था यति जटिल र गम्भीर मोडमा पुगिसकेको छ कि देशलाई सम्हालेर अघि बढनुपर्ने समय आएको छ ।

सरकारमा बसेका दलबीचमात्रै काममा एक रूपकता नभएको होइन, कर्मचारी पनि देशप्रति इमानदार भएनन् । देश र जनताको भविश्य अन्धकार बनाएर मुलुक सञ्चालन गर्नु राम्रो मानिँदैन । देशमा राजनीति दल र तिनका नेताहरूले मात्र आफ्नो व्यक्तिगत स्वार्थ पूर्ति गर्ने तर देश र जनताको पक्षमा सिन्कोसमेत नभाँच्ने प्रवृति हावी हुँदै गइरहेको छ । आज देशमा कमिसनविना कुनै काम नहुने परिपाटीको विकासहुँदै गएको छ । यो देशका लागि डर लाग्दो रुप हो । यसले मुलुक असफल हुने हो कि भन्ने चिन्ता जन्माएको छ ।

नेपाल, अहिले राजनीतिक अस्थिरता र चुनौतीहरूको बीचमा उभिएको छ । एक सुन्दर देश, जसले धेरै संघर्ष र कठिनाइको सामना गर्दै लोकतान्त्रिक यात्रा तय गरेको छ, देशको इतिहासको सन्दर्भमा, नेपालले जटिल राजनीतिक संरचना र प्रशासनिक समस्याहरूको सामना गरेको छ । आजको दिनमा, यहाँका नागरिकले केही पुराना र नितान्त नयाँ समस्याको समाधान खोजिरहेका छन् । राजनीतिक पार्टीबीचको गठबन्धन, छोटो समयको सरकार र मुलुकको भविष्यप्रति बेफिक्रीले नेपाली समाजमा गहिरो असन्तोष पैदा गरेको छ ।

२०२४ को राजनीतिक परिप्रेक्ष्यः अस्थिरता र परिवर्तनको माग
नेपालको २०२४ को राजनीतिक परिप्रेक्ष्य जटिल र विविधतासँग भरिएको छ । साना दलहरूको सक्रियता, मुलुकका दुई प्रमुख दलहरू–कांग्रेस र कम्युनिष्ट पार्टीको वर्चस्व, र अन्य दलहरूको उदयले गर्दा नेपालको राजनीति थप संवेदनशील र विविध बन्दै गएको छ । एकातिर, कांग्रेस र कम्युनिष्ट पार्टीजस्ता ठूला दलहरूको शक्ति संघर्ष जारी छ भने अर्कोतिर, साना दलहरू जस्तै राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी र अन्य साना दलले नयाँ आशा र सम्भावनाका साथ आफ्नो स्थान बनाएका छन् ।

नेपालमा अहिले स्थिर सरकारको अभाव छ । सरकारहरूको स्थायित्वका लागि विभिन्न दलहरूले गठबन्धन गरेका छन्, तर यी गठबन्धन प्रायः अस्थिर र अल्पकालीनमात्र भएको देखिन्छ । राजनीतिक दलहरूको आन्तरिक द्वन्द्व र असहमतिले मुलुकको समग्र प्रशासनिक प्रक्रिया र निर्णय क्षमता कमजोर बनाइरहेका छन् । राजनीतिक, प्रशासनिक असमर्थता, भ्रष्टाचार र घेराबन्दीका कारण राष्ट्रिय समस्या अझ जटिल बनेका छन् ।

अस्थिरताको कारण
नेपालको राजनीतिक अस्थिरताका प्रमुख कारण धेरै छन् । पहिलो र सबैभन्दा महत्वपूर्ण कारण भनेको राजनीतिक दलहरूको आन्तरिक विखण्डन हो । ठूलो दलहरूका नेताहरूबीचको शक्ति संघर्ष र पार्टीको आन्तरिक लोकतन्त्रको कमीले, तिनीहरूको नेतृत्व कमजोर बनाएको छ । यी दलहरूको नेतृत्वमा सामान्य जनताको विश्वास घट्दै गएको छ । त्यस्तै, मुलुकका केही ठूला दलहरू पार्टीको आन्तरिक लोकतन्त्र र विचारधाराका सट्टा सत्ता र पैसाका लागि मात्र संघर्ष गर्दै आएका छन् ।

दोस्रो प्रमुख कारण भनेको चुनाव प्रणालीको समस्या हो । प्रान्तीय र संघीय सरकारको गठनको क्रममा निर्वाचन प्रणालीमा भएको अनियमितताले, व्यक्तिवादी र पार्टीगत हितलाई प्राथमिकता दिएको छ । यसले सार्वजनिक असन्तोष र विश्वासको कमीलाई जन्म दिएको छ । चुनावी प्रक्रियामा कामको लचिलोपन र पारदर्शिता नहुनु समस्याको मुख्य कारण हो ।

तेस्रो, नेपालका ग्रामीण र साना शहरमा आमजनताको जीवनस्तर अझै सन्तोषजनक छैन । शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगारीका अवसरमा व्यापक असमानता छ । यी समस्या समाधान गर्न सरकारको सक्रियता र दृष्टिको कमीले अस्थिरताको अवस्था निम्त्याएको हो ।

परिवर्तनको संकेत
नेपालको राजनीतिमा अहिले साना दलहरूको एकदम महत्वपूर्ण भूमिका देख्न पाइन्छ । राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी जस्ता दलहरूले अझै आफ्नो स्थान बनाइरहेका छन् । साना दलहरू अब केवल परित्यक्त स्थानमा मात्र समेटिएका छैनन्, उनीहरूले सशक्त र महत्वपूर्ण राजनीतिक बयान दिने क्षमता राख्दछन् । उदाहरणको लागि, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले जनताका सामान्य मुद्दाहरूलाई प्राथमिकता दिइरहेको छ । यस पार्टीको विशेषतामा जनतासँगको सिधा संवाद, स्थिर र व्यावहारिक नीति बनाउन नेताहरूको प्रतिबद्धता देखिन्छ । यसले नेपाली राजनीतिमा एक नयाँ आशा र दिशा प्रदान गरेको छ ।

साना दलहरूको बढ्दो प्रभावले नेपाली राजनीति र दलहरूको संरचना परिवर्तनको संकेत दिन्छ । केही वर्ष पहिले, नेपालको राजनीति केबल दुई ठूला दलहरूको वर्चश्वमा थियो-नेपाली कांग्रेस र एमाले । तर, अहिले साना दलहरूको उदयले नेपाली राजनीतिमा विविधता ल्याएको छ । साना दलहरूले आफ्ना पक्षलाई मजबुत बनाउन गठबन्धन बनाएर देशको राजनीतिक दृष्टिकोणलाई विभिन्न कोणबाट हेर्न सुरु गरेका छन् ।

साना दलहरूले जनताको पक्षमा खडा भएर लोकतान्त्रिक प्रक्रियामा सक्रिय भूमिका खेल्न थालेका छन् । यद्यपि यी दलहरूले केही स्थानमा राजनीतिक प्रभाव हासिल गरेका छन्, उनीहरूको वास्तविक प्रभाव र क्षमता अझै परिक्षणको क्रममा छ । छोटो अवधिमा उनीहरूले आफ्नो शक्ति प्रमाणित गर्न सकेको छैनन् । तथापि, उनीहरूको सशक्त भूमिका र भविष्यमा बढी सम्भावना छन् ।

साना दलहरूको भूमिका र सम्भावना
नेपालमा अब ठूलो दलहरूको प्रभुत्व भनेको केबल गतिको मात्र होइन, यो नेपालको राजनीतिक परिप्रेक्ष्यको ढाँचालाई प्रभावित गर्ने मुख्य तत्व हो । नेपाली कांग्रेस, एमाले, माओवादी केन्द्र जस्ता पुराना र ठूला दलहरूले लामो समयसम्म नेपालको राजनीतिक इतिहासमा नेतृत्व गरेका छन् । यी दलहरूले राज्यको संरचना र शासन व्यवस्थामा महत्वपूर्ण स्थान राखेका छन् । यद्यपि, २०२४ मा यी दलहरूको अपारदर्शिता र आन्तरिक संघर्षले जनतामा विश्वासको संकट उत्पन्न गरेको छ ।

जनताका चाहना र सरकारको काम गराइमा कुनै तादात्म्यता देखिँदैन । जनता हरेक दिन निराश बन्दै छन् । देशको भविश्य बनाउने राजनीतिक दलहरूले हो । अरू आएर बनाइदिने होइन, राजनीति दलहरू र तिनका नेताहरू सच्चिएर अघि बढ्न जरुरी छ । त्यसो हुन नसके निकट भविश्यमा उनीहरूमाथि नै संकट आउने सम्भावना रहनसक्छ ।

नेपालको राजनीतिक परिप्रेक्ष्यमा ठूलो दलहरूकै भूमिका सधैं प्रमुख रहन्छ । तर, यहाँ साना दलहरूको उदय एक ठूलो परिवर्तनको संकेत हो । साना दल र स्वतन्त्रहरूको उदयले यो स्पष्ट गरेको छ कि अब जनताले केबल पार्टीको नेताको नामको आधारमा मतदान गर्न चाहँदैनन्, उनीहरूले नेतृत्वको नीतिहरू, विचारधारा र तिनीहरूको काम गर्ने तरीका महत्व दिएका छन् । यसले भविष्यमा नेपाली राजनीति मा धेरै महत्वपूर्ण परिवर्तन ल्याउने संकेत गर्छ ।

जसले स्थिरता ल्याउन सक्छ
नेपालको राजनीतिक अस्थिरतामा सुधार ल्याउनका लागि केही कारगर उपाय अपनाउन आवश्यक छन् । पहिलो, राजनीतिक दलहरूको आन्तरिक लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउनुपर्दछ । दललाई जनताको आवश्यकतासँग मेल खाने नीति र कार्यक्रमहरू बनाउनुपर्नेछ । यसले दलहरूको रचनात्मकता र दायित्वलाई प्रोत्साहित गर्नेछ । दोस्रो, चुनाव प्रणालीमा सुधार ल्याउन जरुरी छ । पारदर्शिता, निष्पक्षता र प्रतिनिधित्वका सन्दर्भमा सुधार गर्न निर्वाचन आयोग र सरकारलाई संयुक्त प्रयास गर्न आवश्यक छ । यसले जनताको विश्वास पुनः स्थापित गर्न मद्दत पुर्‍याउँछ ।

तेस्रो, साना दलहरूको भूमिका र प्रभावलाई प्रोत्साहन गर्ने वातावरण सिर्जना गर्नु महत्वपूर्ण छ । साना दलहरूको प्रभावलाई अझ बढावा दिन सरकारले उनको विचार र आवाजलाई सम्मान गर्नुपर्नेछ । यसरी नेपालमा एक सशक्त लोकतन्त्र र साना दलहरूको मजबुत उपस्थितिका साथ आगामी दिनमा राजनीतिक स्थिरता सुनिश्चित गर्न सकिन्छ ।

निष्कर्ष
नेपालको २०२४ को राजनीतिक अवस्था एक अप्रत्याशित चुनौतीहरूको मिश्रण हो, जसमा अस्थिरता र परिवर्तनका संकेतहरू छन् । नेपाली राजनीतिमा साना दलहरूको उदय र ठूला दलहरूको संघर्षले एक नयाँ दिशाको खोजी गरिरहेको छ । यसैबीच, नेपालको भविष्य भनेको सशक्त, पारदर्शी र जिम्मेवार नेतृत्वमा निर्भर गर्दछ । २०२४ का राजनीतिक घटनाक्रमले हामीलाई सम्झाउँछन् कि नेपालको समृद्धि र स्थिरता जनताको हातमा छ, र त्यसको लागि हामी सबैको साझा प्रयास आवश्यक छ । (लेखकः १५३ विश्वकीर्तिमानी व्यक्तित्व हुनुहुन्छ ।)