नेपाली राजनीति र वाराणसीका पण्डा

नेपालको राजनीतिक इतिहासलाई केलाउँदा जिम्मेवारीमा हँुदा आर्थिक दुरुपयोग नगर्ने राजनेताहरू अहिले हातको औंलामा गन्न सकिने होलान् । हामीले अहिलेसम्म स्वच्छ भन्ने गरेका नेताहरूको जीवनशैली र कार्यशैलीलाई सूक्ष्म अवलोकन गर्दा स्वच्छ कोही भेटिन्न । स्वच्छ छु भन्न सजिलो छ तर व्यवहारबाट प्रमाणित गर्न सजिलो छैन । स्वच्छताको मापदण्डलाई पूरा गर्ने चरित्रको नेता पाउने विषय अत्यन्तै दुर्लभ भयो । वर्तमानमा यो काल्पनिक विषयभन्दा पनि अत्युक्ति नहोला । भ्रष्टाचारको सूक्ष्म अध्ययन गर्ने हो भने जिम्मेवारीमा रहेर भ्रष्टाचार नगर्ने व्यक्ति एकमुखे रुद्राक्ष जस्तै दुर्लभ भए । भ्रष्टाचारको अन्त्य गर्ने र देशमा सुशासन कायम गर्ने सबै पार्टीहरूको साझा नारा सधैं आउँछ ।

भ्रष्टाचारबाट आक्रान्त र सुशासनको व्यग्र पर्खाइमा रहेको नेपाली समाजमा नामुद भ्रष्टले पनि भ्रष्टाचारको छानविन गर्छु र देशमा सुशासन कायम गर्छु भन्यो भने हामी पत्याउँछौँ । यसको एकमात्र कारण हो भ्रष्टाचार नियन्त्रण, सुशासन बहालीको हामीमा अत्यन्तै ठूलो आशा र भोक छ । त्यसको एकमात्र कारण हो अप्राप्य वस्तुप्रतिको आकर्षण । भ्रष्टाचारमुक्त प्रशासन जहाँ सुशासन बहाली हुन्छ त्यो अवस्था र व्यवस्था नेपालीहरूका लागि आजका मितिसम्म कल्पनामै सीमित छ । भ्रष्टाचारको अन्त्यको जबर्जस्त नारा दिने पार्टी व्यवस्थामा जिम्मेवारीमा हुँदा छोटो समयमा भ्रष्टाचारबाट अकूत सम्पत्ति जम्मा गर्ने उदाहरणीय व्यक्तिहरू थुप्रै भेटिए । बहुलवाद अहिलेसम्मको प्रयोगबाट संसारकै सर्वोत्कृष्ट व्यवस्था मानिन्छ ।

पुराना दलले विश्वास गुमाएको अवस्थामा आएका नयाँ दलहरूको नेतृत्व पनि विश्वसनीय हुन सकेन । नयाँ पार्टीहरूप्रतिको विश्वासलाई रवि लामिछानेको नागरिकता र पासपोर्ट प्रकरणले निराशाबाहेक आशाको बीजारोपण गर्न नसक्नु नेपाली जनताको दुर्भाग्य हो ।

यसको एकमात्र शर्त हो इमानदार र नैतिकवान राजनीति कर्मी । हाम्रा राजनीति कर्मीहरू जो जिम्मेवारीमा छन् सबै भ्रष्ट र बेइमान हुँदा बहुदलीय व्यवस्थाकै बदनाम गरे । भ्रष्ट र बेइमानहरूले बहुदलीय व्यवस्थालाई भ्रष्ट र पक्षपाती व्यवस्था बनाए । किनभने पार्टीको सदस्य पार्टीको पक्षमा र आफ्ना कार्यकर्ताको पक्षमा काम गर्न संकल्पित हुँदा उसको व्यवहारमा पक्षपात स्वतः देखियो । पक्षपात आफैंमा भ्रष्टाचार हो । पार्टी व्यवस्थामा नेतृत्व इमानदार नहँुदा देश र जनताको पक्षमा होइन आफू, पार्टी र पार्टीका आफ्ना कार्यकर्ताका पक्षमा मात्रै काम गर्छन् । परिणामस्वरूप यिनीहरू सबै भ्रष्ट र बेइमान हुँदा अहिले पार्टी व्यवस्था नै भ्रष्ट व्यवस्था हो भन्ने गलत सन्देश गएको छ ।

नेपाली राजनीतिककर्मीहरू सबैले परिवार र नातागोता, इष्टमित्र, चिनजानको पक्षमा काम गर्न किंचित अप्ठ्यारो नमान्दा यसले के प्रमाणित भएको छ भने राजनीति कर्मीमा भ्रष्टाचारका गुणहरू स्वतः अन्तरनिहित हुन्छन् । उसले आफ्नो र आफ्नाको हितमा काम गर्नु नै कर्तव्य सम्झन्छ भने उसबाट हुने व्यवहार, आचरण र निर्णय पक्षपाती हुने विषय स्वाभाविक हुन्छ ? पार्टी व्यवस्थामा व्यक्ति पार्टीको तर्फबाट सत्तामा पुग्छ । उसले पार्टी र पार्टीका कार्यकर्ताप्रति गर्ने व्यवहार स्वतः पक्षपातपूर्ण गर्छ । हाम्रो दुर्भाग्य पार्टी व्यवस्थामा कार्यरत व्यक्ति इमानदार र नैतिकवान नहुँदा पार्टी व्यवस्थालाई नै यिनीहरूले भ्रष्ट व्यवस्था बनाए । यो विषय सबै पार्टीका राजनीति कर्मीहरूको आचरण, कार्यशैली, जीवनशैली र व्यवहारबाटै प्रमाणित विषय हुन् ।

सरुवा, बढुवा, नियुक्ति आदिमा पार्टीका कुनै पनि व्यक्ति निष्पक्ष, तटस्थ, स्वच्छ र इमानदार हुने क्षमता र योग्यता नै नहुँदा अब देशमा भ्रष्टाचार नभएर के हुन्छ ? न्यायाधीश, राजदूत जस्ता प्रतिष्ठित पदहरूको नियुक्तिमा समेत आर्थिक लेनदेन गर्ने राजनीतिक नेतृत्वको छहारीमा बहुदलीय व्यवस्था कसरी स्वच्छ, पारदर्शी, भ्रष्टाचारमुक्त हुन्छ ? प्रतिष्ठालाई धनसँग विनिमय गर्न किंचित लज्जा नमान्ने राजनीतिक नेतृत्वबाट सुशासन होइन सधैं भ्रष्टाचार मौलाउँछ । त्यसैले दिनप्रतिदिन भ्रष्टाचार र कुशासनले देश आक्रान्त छ ।

पुराना दलहरूले विश्वास गुमाएको अवस्थामा आएका नयाँ दलहरूको नेतृत्व पनि विश्वसनीय हुन सकेन । नयाँ पार्टीहरूप्रतिको विश्वासलाई रवि लामिछानेको नागरिकता र पासपोर्ट प्रकरणले निराशाबाहेक आशाको बीजारोपण गर्न नसक्नु नेपाली जनताको दुर्भाग्य हो । सबै पार्टीका नेताहरूमा देखिएको चरम सत्तामोहले अन्ततः सबैमा चारित्रिक समानता देखिँदैछ । लाग्छ सबै दलका नेताहरूको अन्तिम गन्तव्य भ्रष्टाचार नै हो ।

भ्रष्टाचार नेपाली जनताको नियति र राजनेताहरूको स्थायी पहिचान किन बन्यो ? आर्थिक लेनदेन, नाता, चिनजान, आफन्त र पार्टीको आधारमा व्यक्तिको इमानदारी, तटस्थता, निष्पक्षता र स्वच्छतामा जहाँ प्रश्नचिहृन लाग्छ त्यहाँ निःशन्देह भ्रष्टाचार र कुशासनको बिगबिगी हुन्छ । सरकारका साधनस्रोतको दुरुपयोग साथै व्यक्तिमा भएको स्वाभिमान, तटस्थता, निष्पक्षता, स्वच्छता र इमानदारीको लिलामी हो भ्रष्टाचार । आफ्नो पार्टीको वा चिनेको कार्यकर्तालाई भेट्ने, उसका कुरा सुन्ने तर नचिनेका वा अन्य पार्टीका कार्यकर्तालाई नभेट्ने हाम्रो आमचरित्रको कोणबाट पनि भ्रष्टाचारको मापन किन नहुने ? राज्यको जिम्मेवारीमा हुँदा आफ्नो र पराइ भन्ने नै हुँदैन । त्यो हुनु भ्रष्टाचार हो ।

यस कोणबाट पनि शक्तिमा रहेका नेताहरूको भ्रष्ट चरित्रलाई मूल्यांकन गर्न सकिन्छ । आर्थिक घोटाला र विधिको बेथितिलाई मात्रै भ्रष्टाचार ठान्ने हाम्रो दृष्टिकोणलाई बदल्नुपर्छ । भ्रष्टाचारलाई गहिरिएर हेर्ने र तद्अनुरूपको व्यवहार गर्ने संस्कार र संस्कृति विकसित नगरिकन भ्रष्टाचारबाट देश मुक्त हँुदैन । राज्यको बजेटको परिचालनको विषयवस्तुसँग भ्रष्टाचार विशेषतः अन्तरसम्बन्धित छ । बजेटका खर्चका प्रक्रियाको अध्ययन र विश्लेषणबाट भ्रष्टाचार छर्लंग देखिन्छ । जहाँ अर्थ त्यहाँ अनर्थको रोगबाट देश ग्रसित छ । देशमा नेताहरूको मुख्य प्राथमिकता आर्थिक भ्रष्टाचार भएकाले आर्थिक क्षेत्रमा हुने अनियमितताका कारण जिम्मेवारीमा रहनेहरू सबै बद्नाम छन् ।

बजेट बनाउने जस्तो संवेदनशील काममा अर्थमन्त्रीले व्यापारीका प्रतिनिधिहरूको निर्देशन र रोहबरमा बजेटको खाका बनाउँछन् भने त्यस्तो देशमा आर्थिक क्षेत्रको अनियमितताको लेखाजोखा, मूल्यांकन र विश्लेषणको काम सजिलो छैन । आर्थिक अनुशासनहीनको यो चरणमा देश पुग्नु भनेको अब सुधार चानचुने उपायबाट सम्भव हुँदैन भन्ने निष्कर्षमा पुग्नु हो । समग्रमा भन्नुपर्दा अहिले भ्रष्टाचारबाट मुक्त चरित्र भएको नेताको प्राप्ति अत्यन्तै दुर्लभ विषय भन्नुपर्छ । आफैं भ्रष्टाचार गर्ने र भ्रष्टाचारको चर्को विरोधको आधारमा सत्तामा पुग्ने अनि पुनः भ्रष्टाचार गर्ने प्रवृत्तिको सिकार अहिले देश भएको छ ।

भ्रष्टाचारीहरूको सत्तारोहण हुने लोकप्रिय शब्द ‘भ्रष्टाचार नियन्त्रण र सुशासन’ बनेको छ । सत्तारुढ हुनु भनेको नै भ्रष्टाचारको पर्यायवाची बनेको अवस्थामा जनताले कुन नेतालाई विश्वास गर्ने ? म भ्रष्टाचार गर्दिन र गर्न पनि दिन्न भन्ने चुनावी नारालाई सिंहदरबारलगायत सरकारका कार्यालयहरूमा जताततै टाङ्नेहरू सत्तारुढ भएपछि आफैं भ्रष्टाचारमा लिप्त हुने संस्कार र संस्कृतिको अन्त्य वर्तमान अवस्थामा कसरी खोज्ने ? बोक्सी र धामी एउटै रोग निको कसरी हुन्छ ? राजनीतिमा सदाचार, नैतिकता, इमानदारी, स्वच्छता र निष्पक्षताको कहालिलाग्दो खडेरी इतिहासमा यसअघि कहिल्यै नभएको हुनुपर्छ ।

नेपाली राजनीति भ्रष्टाचार र कुशासनको बिगबिगीबाट आतंकित छ । नेपालीहरू राजनीतिमा मात्रै होइन तीर्थाटनमा समेत आतंकको सामना गर्नुपर्ने अवस्थामा छन् । हाम्रो देश बाहिरका तीर्थस्थलहरू भारतमै पर्छन् । भारतको तीर्थाटन भनेको रेल यात्राबाट सुरु हुन्छ । रेल्वेको स्टेसनमा प्रवेश गर्नु भनेको टिकट खरिदको आतंकबाट कुल्ली आतंकमा प्रवेश गर्नु हो । रेलमा बसेपछि सामानहरू बेच्नेहरूको आतंक । जाडोमा जाडोबाट बच्न वातानुकूलित रेल्वेको टिकट काटेकोमा तातो हवाको सट्टा चिसो हवा दिएर जाडो आतंक मच्चायो । चढ्ने र ओर्लने बेलामा सहयात्रीहरूको ठेलमठेल आतंकसँगै पकेटमारहरूको आतंक ।

रेल्वेबाट ओर्लेपछि पुनः कुल्ली, रिक्सा, टेम्पो, ट्याक्सी साथै होटल व्यवसायीहरूको आतंक । मन्दिरमा गयो मन्दिरका वरिपरि फूल, प्रसाद र मोबाइलका लकरवालाहरूको आतंक । त्यो छिचोल्दै गर्दा मन्दिर वरपर बस्ने दलाल पण्डाहरूको आतंक । दर्शनका लागि लाइन लाग्यो ठेलम्ठेलको सुरुवात । गर्भगृह नजिकै पुग्दानपुग्दै प्रहरी र पुजारीहरूको छिटोछिटो र चर्को धकेलाधकेल साथै ठेलमठेल आतंक । देवतालाई हातसम्म जोड्ने समयबाट वञ्चित हुँदा दिग्दारीको अनुभव संग्रह हुन्छ ।

नदीहरूमा र महासागरमा स्नान गर्न गयो तीर्थश्राद्ध गराउने पण्डाहरूको आतंक । बाल, वृद्ध, अपांगदेखि सांगसमेतका भिखारीहरूको पाइलैपिच्छे यत्रतत्र सर्वत्र आतंक सहनुपर्छ । भारत जस्तो उन्नत देशले भिखारीहरूको व्यवस्थापन नगर्दा लाग्छ भारतको आर्थिक प्रगतिलाई उनीहरूले गिज्याइरहेका छन् । भारत तीर्थाटनमा जानु भनेको पैसा बाढ्न जानु हो । जताततै पैसा बाढ्दै गर्दा आफैं रित्तै भएको अत्तोपत्तो नै नहुने अवस्थाले तीर्थाटनप्रतिको श्रद्धा र मोह नै भंग हुन्छ । बास बस्ने बेला भयो होटलबालाहरूको ठगी धन्दा आतंक हुन्छ ।
नेपाली भनेपछि होटल मालिकले चलनचल्तीमा नै नभएको शुल्क आतंक मच्चाउँछ । राति १० बजे बुक गरेको होटलमा बिहान ८ बजे नै चेक आउट समय निर्धारणका कारण ठगिएको अनुभूतिले तीर्थाटनलाई नै खल्लो बनाउने प्रपञ्चको सिकार नेपाली तीर्थयात्रीहरू हुन्छन् । ठग्ने विविध तरिकाको अनुभव र जानकारीको सँगालोसमेत हुन्छ हामी नेपालीहरूको लागि भारतीय तीर्थस्थलहरूको यात्रा ।

यस्ता तमाम आतंक र अप्ठ्यारालाई सामना गर्दै बंगाल, उडिसा र झारखण्डको यात्रापछि हामी तीर्थयात्रीको रूपमा हिन्दूहरूको धार्मिक राजधानी उत्तर प्रदेशको वाराणसीमा पुग्यौँ । वाराणसीको भदैनीस्थित मारबाडी सेवा संघमा बासको व्यवस्था वाराणसी हिन्दू विश्वविद्यालयका संस्कृत विभागका प्राध्यापक डा.देवर्षिशरण ढकालद्वारा भएकाले त्यहाँ खान र बस्न राम्रो व्यवस्था भयो । भारतको त्यो एकमात्र ठाउँ हो जहाँ ठगिएको अनुभूति भएन ।

अनिकालको बिउ भए पनि नेपालमा भ्रष्टाचारको संसर्गबाट मुक्त नेताको उदय भए देशमा सुशासन बहाली हुनेथियो । तीर्थयात्रीहरूको सधैं लुटिने खुशीलाई पुनर्बहाली गर्ने वाराणसको तिवारी पण्डा जस्तै लोभमुक्त एउटा योग्य राजनीतिज्ञ यो देशले कहिले पाउला ?

तीर्थाटन आनन्दभन्दा पीडादायी हुँदै गरेको अवस्थामा हामीसँग अस्सीघाटमा भिन्न चरित्रका तिवारी थरका पण्डा भेटिए । अस्सीघाटको स्नानघाटमा दुईवटा खाट राखेर बसेका पण्डासँग भेट भयो । उनले तीर्थश्राद्ध गर्नुहुन्छ भनेर सोधे ? हामीले यहाँ दानमा पनि मोलमोलाई हुन्छ भन्दै गर्दा उनले भने दान श्रद्धाले हुन्छ । मोलमोलाई विकृति हो भने । हामी त्यहाँ स्नान गरेर मणिकर्णिका घाटमा श्राद्ध गर्न जाने मनस्थितिमा थियौँ । तिवारी पण्डाको आकृति र व्यवहारले अब श्राद्ध अस्सीघाटमा गर्ने निधो भयो ।

उनकै खटियाको छेउमा लुगा राख्यौँ । पैसालगायतका वस्तुहरूलाई उनकै जिम्मा लगाएर हामीले अस्सीघाटमा स्नान ग¥यौँ । स्नानपछि श्राद्धका लागि आवश्यक सामग्रीको जोडजाम भयो । विधिपूर्वक तीर्थश्राद्ध सम्पन्न भयो । आफ्नो इच्छानुसार दक्षिणा दियौँ । खुशीसाथ दक्षिणालाई पण्डाले नहेरकन खल्तीमा राख्नु अर्को आश्चर्य भयो । उनले त्यो दक्षिणा प्राप्त गरेपछि भन्दैथिए छोरीलाई संस्कृत पढाउने ध्येयले संस्कृत महाविद्यालयमा भर्ना गरेको छु ।

प्राप्त दक्षिणाबाट आधा महाविद्यालयलाई छुट्याउँछु र बाँकी आधाबाट आफ्नो खर्च टार्छु भनेपछि उनीप्रतिको श्रद्धा झन् बढ्यो । वाराणसीको पण्डा आतंकबाट सबै प्रताडित हुनपर्ने अवस्थामा यस्तो उदार र दानको भोकशून्य पण्डा पाउँदा आनन्दानुभूति भयो । वाराणसीका मोलमोलाई गर्ने पण्डाहरूका बीचमा अपवादकै रूपमा भने पनि यिनीसँगको भेट अपूर्व रहृयो ।

वाराणसका तिवारी थरका पण्डा जस्तै अनिकालको बिउ भए पनि नेपालमा भ्रष्टाचारको संसर्गबाट मुक्त नेताको उदय भए देशमा सुशासन बहाली हुनेथियो । तीर्थयात्रीहरूको सधैँ लुटिने खुसीलाई पुनर्बहाली गर्ने वाराणसीको तिवारी पण्डा जस्तै लोभमुक्त एउटा योग्य राजनीतिज्ञ यो देशले कहिले पाउला ? नेपालमा भ्रष्टाचार नगर्ने नेता र वाराणसमा मोलमोलाई नगर्ने पण्डा अप्राप्य र दुर्लभ वस्तु बनेका छन् । दुवै अवस्थाको अन्त्य कहिले ? नेपालमा भ्रष्टाचार नगर्ने नेता र वाराणसीमा दानमा मोलमोलाई नगर्ने पण्डा नेपाली जनताको चासो चिन्ता र पीडाको विषय अनन्त कालसम्म नबनोस् ।