सिन्धुली । नेपाल एकीकरणको अभियानमा सिन्धुलीगढीको युद्धले विशेष महत्व राखेको छ । यो युद्धमा गोर्खाली फौज पराजित भएको भए सिंगो नेपालको निर्माण असम्भव थियो । त्यही युद्धका क्रममा टमस हार्डी र इन्साइन किथ नेतृत्वको इष्ट-इण्डिया कम्पनीका सेनाबाट चम्पनसिं थापा नेतृत्वको वीर नेपाली फौजले सिन्धुलीमाडीस्थित कमलामाई नगरपालिका-५ जितपुर (लब्दाह खोलाछेउ) मा दुईवटा तोप खोसेका थिए । २५६ वर्षअघि गोदार थापा र मगर लडाकुहरूको संयुक्त फौजले कम्पनीका सेनाउपर आक्रमण गरी खोसेको ऐतिहासिक कालीतोप ४२ वर्षपछि सिन्धुलीको कमलामाई नगरपालिका-३ स्थित सिन्धुलीगढी युद्ध संग्रहालयमा पुनस्र्थापना गरिएको छ ।
नेपाली सेनाले ऐतिहासिक गढी, किल्ला र एकीकरण उद्यानहरूको संवद्र्धन तथा संरक्षण गर्ने सिलसिलामा ब्यारलमात्र भएको अवस्थामा प्राप्त गरेको उक्त तोपलाई श्री नं.९ बाहिनी अड्डाअन्तर्गत रहेको भवानीबक्स गणले जीर्णोद्धार गरी मध्यपूर्वी पृतनाका पृतनापति उपरथी प्रेमध्वज अधिकारीमार्फत् कमलामाई नगरपालिका प्रमुख उपेन्द्रकुमार पोखरेललाई बुधबार हस्तान्तरण गरेको थियो ।
युद्ध संग्रहालयमा विसं १८२४ मा गोर्खाली र कप्तान किनलोक नेतृत्वको इष्ट-इण्डिया कम्पनीका सेनाबीच भएको युद्धमा प्रयोग भएका घरेलु हतियार, पुरातात्विक, ऐतिहासिक युद्ध सामग्रीहरू प्रदर्शनीमा राखिएको छ ।
वीर पुर्खाहरूको इतिहास जगेर्ना गर्न सामूहिक प्रयासले मात्रै सम्भव हुने उपरथी अधिकारीले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, ‘इतिहासको कालखण्डमा बहादुरी प्रदर्शन गर्ने वीर-वीरंगनाहरू हामीमाझ नभए पनि उहाँहरूले प्रयोग गर्नुभएका हातहतिहार तथा सामग्रीहरू संरक्षण गरेमा नेपालीहरूको वीरताले भरिएको इतिहास भावी पुस्ताले हेर्न र महसुस गर्न पाउनेछन् । हाम्रा स-साना प्रयासहरूले समेत इतिहास जगेर्नामा ठूलो भूमिका खेल्ने कुरामा म विश्वस्त छु ।’
कमलामाई नगरपालिकाका नगरप्रमुख पोखरेलले कालीतोप ऐतिहासिकस्थल सिन्धुलीगढीमा फर्काउँदा भावुकतासँगै गर्विलो महसुस भएको बताउनुभयो । वीर पुर्खाले जितपुरमा खोसेका दुईवटै तोप युद्ध संग्रहालयमा सबैले अवलोकन गर्न सक्ने गरी सुरक्षितसँग राखिएको उहाँको भनाइ छ ।
सिन्धुलीका स्थानीय बासिन्दा तथा ‘नेपालको इतिहासमा सिन्धुलीगढी’ पुस्तकका लेखक सागरकुमार ढकालले नगरप्रमुखलाई हस्तान्तरण भएको कालीतोप २०३७ सालसम्म सिन्धुलीगढीमा नै रहेको जानकारी दिनुभयो । त्यसपछि तत्कालीन शाही नेपाली सेनाले वीरगञ्ज लगेको उहाँको भनाइ छ । उहाँका अनुसार दुई पाथी (१६ माना) बारुद जाने यो तोप उसबेला गोर्खालीहरूका लागि मात्र नभई काठमाडौं उपत्यका (नेपाल मण्डल) का लागि पनि नौलो र विष्मयकारी आकारको थियो । यो तोप भारतको बक्सार युद्धमा कम्पनी सरकारले मिरकासिमको फौजविरुद्ध प्रयोग गरेको हुन सक्ने उहाँले बताउनुभयो ।
बिक्रीमा विद्यावारिधि ?
युवा जनशक्ति निर्यात गर्ने देश
गल्तीलाई आत्मसात गर्ने कि अझै
योगचौतारी नेपाल स्वस्थ समाज निर्माणमा
हिमालय टाइम्स र नियमित लेखनका
प्राकृतिक चिकित्सालय र योग चौतारीबीच