राजा हरिसिंहले जब नेहरूलाई थप्पड हाने

सन् १९३७ तिर जब कश्मिरका राजा हरि सिंहले लोकतन्त्रको स्थापना गर्न चाहेका थिए, जसरी राजा महेन्द्रले आफ्नो जीवनको अन्तिमतिर नेपालमा दलीय प्रजातन्त्र दिने सोच राखी त्यसको तयारी गरिरहेका थिए । राजा महेन्द्र चितवन सवारी हुँदा उनी स्वस्थ्य नै थिए । तर, अचानक शरीर अस्वस्थ्य भई उनी दियालो बंगलामा आराम गरिरहेका थिए । नेपाली चिकित्सकहरूले उनको इलाज गरिरहेका थिए तर एक्कासि दिल्लीको एम्स अस्पतालका मुटुरोग विशेषज्ञ एम.एल. भाटियालाई चितवन बोलाइयो । उनी आएर राजाको उपचार सुरु गरेपछि राजा महेन्द्रको निधन भयो । राजा महेन्द्रको यो मृत्यु सामान्य मृत्यु न भएर शंकास्पद मृत्यु वा हत्या भन्न मिल्छ ।

युवराज वीरेन्द्रलाई पनि यो मृत्यु शंकास्पद लागेको थियो तर उनी राजा भएपछि चूप लागे । राजा महेन्द्रको मृत्युबारे अमेरिकी नागरिक जोन कोपम्यानको विवादास्पद भनाइ आएको थियो । राजा महेन्द्रलाई हृदयाघात हुनुभन्दा पहिला राजा महेन्द्र र कोपम्यानसँगै बसी हिृवस्की खाइरहेका थिए । उनले नै शाही डाक्टरलाई बोलाएका थिए । कोपम्यानलाई सिआइएको एजेन्टको रूपमा पनि हेरिएको छ । राजा महेन्द्रको शंकास्पद मृत्युमा कतै रअ र सिआइएको हात त थिएन भन्ने शंका जान्छ । राजा महेन्द्रको निधनपश्चात् कोपम्यान तुरुन्त नेपाल छाडेर भागे । जब कि उनले राजा महेन्द्रसँग २०२१ साउन २० गते टाइगर टप होटल चलाउन १५ वर्षको लिजमा लिएका थिए तर उनले होटल चलाउने जिम्मा जिम एडवर्डलाई दिएका थिए । राजाको हत्याअगाडि होटल जिम्मा लगाउनु शंकास्पद देखिन्छ ।

राजा महेन्द्रले पूर्व-पश्चिम राजमार्गको स्थापना गरेका थिए भने चीनसँग यातायात सजिलो बनाउन कोदारी राजमार्ग निर्माण गरेका थिए । नेपालबाट इण्डियन शिक्षा, इण्डियन रुपैयाँको चलनचल्ती बन्द गरेर त्रिभुवन विश्वविद्यालय स्थापना गर्नुका साथै र नेपाली रुपैयाँ प्रचलनमा ल्याएका थिए ।

राजा त्यहाँ दलीय प्रजातन्त्र दिने र बीपी कोइरालालाई प्रधानमन्त्री बनाउन चाहन्थे । राजा महेन्द्रले दियालो बंगलामा १० गतेको मन्त्रिपरिषद्को बैठकपछि १७ माघमा अर्को बैठक बोलाएका थिए । राजाको बहुदलीय व्यवस्था दिने र बीपीलाई प्रधानमन्त्री बनाउने योजनासहितको पत्र दिएर श्रीभद्र शर्मालाई सारनाथ पठाइएको थियो । यसको जानकारी एकजना मन्त्रीले गोप्य रूपमा इण्डियालाई दियो । इण्डिया बीपीलाई प्रधानमन्त्री भएको देख्न चाँहदैनथ्यो । १७ गतेको बैठक बस्ने अघिल्लो दिन नै राजा महेन्द्रको शंकास्पद निधन भयो ।

२०२८ असोज १९ गतेदेखि २९ गतेसम्म बारा र रौतहटमा जातीय दंगा भएको थियो । यसअघि केही जनजातिका अगुवाहरूले दिल्लीमा इन्दिरा गान्धीलाई भेटेका थिए । यो दंगामा १ हजार ८७४ घर जलाइएका थिए भने ५१ जना मानिसको हत्या भएको थियो । यस घटनाले राजा महेन्द्र पीडित थिए । इन्दिरा गान्धीले तराई इण्डियामा गाभ्न षड्यन्त्र गरिरहेको उनले थाहा पाए । राजा महेन्द्रबाट इन्दिरा गान्धी रुष्ट थिइन् । राजा महेन्द्रले दरबार र मन्त्रिपरिषद्को बैठकमा इण्डियन प्रतिनिधिको उपस्थितिलाई हटाइदिएका थिए । उनले सत्रवटा चेकपोष्टहरूबाट इण्डियन सेनालाई निष्काशन गरेका थिए ।

उनले पूर्व-पश्चिम राजमार्गको स्थापना गरेका थिए भने चीनसँग यातायात सजिलो बनाउन कोदारी राजमार्ग निर्माण गरेका थिए, नेपालबाट इण्डियन शिक्षा, इण्डियन रुपैयाँको चलनचल्ती बन्द गरेर त्रिभुवन विश्वविद्यालय स्थापना र नेपाली रुपैयाँ प्रचलनमा ल्याएका थिए । नेपाललाई औद्योगिकीकरण गरी आत्मनिर्भर बनाएका थिए, विदेशहरूमा नेपाली राजदूतावासहरू खोली विश्वका शक्ति सम्पन्न राष्ट्रहरूसँग दौत्य सम्बन्ध कायम गरी मित्रता बढाएका थिए । नेपाललाई राष्ट्रसंघको सदस्यता दिलाएका थिए । देशभक्तिपूर्ण उनको कार्यले नेपालसँग इन्दिरा गान्धी रिसाएकी थिइन् । इण्डिया आफ्ना छिमेकीहरूको कहिल्यै पनि मित्र हुन सकेन ।

कश्मिरका राजा हरिसिंहले कश्मिरमा प्रजातन्त्र दिने कुरा नेहरूलाई सहृय भएन । कश्मिरका प्रधानमन्त्री शेख अब्दुल्ला पनि प्रजातन्त्र दिने पक्षमा थिएनन्, उनी पनि राजा हरिसिंहबाट असन्तुष्ट थिए किनकि त्यहाँको नियम थियो प्रधानमन्त्री नै पछि गएर राजा हुने । राजालाई शेख अब्दुल्लाको कुकृत्यहरू थाहा थियो । त्यसैले उनले देशमा प्रजातन्त्र दिन चाहेका थिए । उता शेख अब्दुल्ला र नेहरूबीच गहिरो मित्रता थियो । शेख अब्दुुल्लाले राजाविरुद्ध विद्रोह गरे र उनले सेनालाई पनि भड्काउन थाले । राजा हरिसिंहले समयमै त्यस विद्रोहलाई कुल्चेर शेख अब्दुल्लालाई देशद्रोहको अपराधमा जेल हाले । नेहरू आफ्नो परम मित्र शेख अब्दुल्लाको मुद्दा लड्न कश्मिर आए । उनी सरासर राजा हरिसिंहले बसालेको मन्त्री परिषदको बैठकमा पसे ।

राजा हरि सिंहले सोधेपछि उनले भने म इण्डियाको भावी प्रधानमन्त्री हूँ । राजा हरिसिंहले भने, तपाईं जोसुकै हुनुहोस् तर यहाँ विनाअनुमति आउन सक्नुहुन्न । राम्रो यो हुनेछ कि तपाई यहाँबाट गइहाल्नुहोस् । नेहरूले उनको कुरा नमानेपछि राजा हरि सिंहले रिसाउँदै दरबारमै सबैको अगाडि नेहरूको गालामा थप्पड हानेर भने, यो तिम्रो कांग्रेस होइन, न त तिम्रो ब्रिटिश शासन, जहाँ तिमीले चाहेका सबै कुरा हुन्छन् तर म वर्तमानमा कश्मिरको राजा हूँ । यति भन्दै राजा हरि सिंहले नेहरूलाई दरबारवाट बाहिर निकालिदिए । भनिन्छ, नेहरू दिल्ली आएर एकदिन शेख अब्दुल्लालाई कश्मिरको सर्वोच्च पदमा बसाल्नेछु भनी शपथ खाए, जो पछि गएर उनले पूरा गरे ।

इण्डिया स्वतन्त्र हुँदा ५६५ वटा राज्यहरू स्वतन्त्र थिए र उनीहरूलाई इण्डिया वा पाकिस्तान जता विलय हुनु छ वा स्वतन्त्र रहनुछ, निर्णय गर्ने अधिकार ब्रिटिश सरकारले ती राज्यहरूलाई दिएका थियो । नेहरूले कश्मिरबाहेक अरू राज्यहरूलाई इण्डियामा विलय गर्ने जिम्मा सरदार बल्लभ भाइ पटेललाई दिएका थिए । उनले साम, दाम, दण्ड, भेद नीति अपनाएर ती राज्यहरूलाई इण्डियामा गाभे । त्यस बेलाको सबैभन्दा ठूलो राज्य हैदरावाद निजाम स्वतन्त्र रहन चाहेको थियो । हैदरावादलाई इण्डियामा गाभ्न नसकेपछि नेपालबाट सैन्य सहयोग मागियो र नेपालबाट दश हजार सेना हैदरावाद पुगेपछि हैदरावाद इण्डियामा गाभिएको थियो । लाला लाजपत रायले नेपाललाई पनि इण्डियामा गाभ्न चाहेका थिए तर तत्काललाई नेहरूले त्यसलाई रोके ।

नेहरूलाई राजा हरिसिंहले थप्पड हानेको कुरालाई अर्को पक्षले खण्डन गर्दै नेहरू कश्मिर गएका थिए तर राजा हरि सिंहसँग भेट नभएकोले फर्केर आएका हुन् भनेका छन् । २०४६ सालको आन्दोलनका लागि इण्डियाले नेपालका कांग्रेस र कम्युनिष्टहरूको मेल गराइदियो । आन्दोलनको सुरुवातमा चन्द्रशेखरलगायतका नेता दिल्लीबाट गणेशमानको घरमा आए र राजा तथा पञ्चायती व्यवस्थाविरुद्ध आगो ओकलेर गए । आन्दोलन सुरु भयो । इण्डियाले १८ महिनासम्म नाकाबन्दी गरेर नेपालीलाई दुःख दियो ।

यसको पछाडिको घटना हो, राजीव गान्धी र सोनिया गान्धी नेपाल भ्रमणमा आउँदा सोनिया ख्रिष्टान भएकोले उनलाई पशुपति मन्दिरमा प्रवेश दिइएन । यसबाट राजीव गान्धी दम्पती रिसाएका थिए । यसको प्रतिशोध राजासँग उनीहरूलार्ई लिनुथियो । प्रतिशोध लिन उसले नेपालका दलहरूलाई एक गरेर आन्दोलनको सुरुवात गरेको थिए । उनका हजुरबुबा नेहरूलाई पनि कश्मिरका राजा हरिसिंहसँग प्रतिशोध लिनुथियो । समयले कोल्टे फे¥यो । इण्डिया स्वतन्त्र हुँदै विभाजन भयो ।

सन् १९४७, १ देखि २२ अक्टुबरसम्म पाकिस्तानको सहयोगमा त्यहाँका कबिलाईहरूले स्वतन्त्र जम्मु तथा कश्मिरको बारामुला क्षेत्रमाथि आक्रमण गरेर हिन्दूहरूको आमहत्या र लुटपाट गरे । राजा हरि सिंंह २५ अक्टुबरका दिन कश्मिर छोडी जम्मु आए । २७ अक्टुबर बिहानै इण्डियन सेना कश्मिर पुगे । १९४८ को वसन्त ऋतुमा पाकिस्तान र इण्डियाबीच कश्मिरमा युद्ध भयो । पछि युद्ध विरामका बेला कश्मिर दुई भागमा बाँडियो, पश्चिमी कश्मिरलाई आजाद कश्मिर नाम दिइयो जो अहिले पाकिस्तानमा छ ।

सुरुमा जम्मु-कश्मिरलाई इण्डियामा विलय गराउनुपर्छ भनेर नेहरूलाई साथ दिने शेख अब्दुल्ला पछि गएर जम्मु–कश्मिरलाई स्वतन्त्र बनाउनुपर्छ भनेर आन्दोलित भएपछि उनलाई जेल पठाइयो । इण्डिया आफ्नो छिमेकीहरूको कस्तो मित्र हो जम्मु–कश्मिर, गोवा र सिक्किमलाई हेरे पुग्छ ।

राजा हरि सिंह आफू हिन्दू राजा भएकाले कश्मिर पाकिस्तानमा गाभिनुभन्दा इण्डियामा गाभिएको ठीक ठानेर जम्मु-कश्मिर इण्डियामा विलय हुन तयार भएको पत्र गभर्नर जनरल लर्ड माउण्ट बेटेनलाई लेखे । तर, इण्डियाले विलय सन्धिमा दस्तखत गर्नुअगाडि नै आफ्नो सेना कश्मिर पठाइसकेको थियो तर सन्धिमा दस्तखत गराउँदा एक दिन अगाडिको मिति राखी सन्धि गराएर जम्मु-कश्मिरमा आफ्नो सेना सन्धिपछि पठाएको वैधानिकता प्रदान गरे । जब कि इण्डियन विश्लेषक तथा राजनीतिज्ञहरूले इण्डियाले दाबी गरेनुसार सेना पठाउनुपूर्व नै सन्धि भइसकेको कुरा नकार्छन् । नेहरूले राष्ट्र संघमा जम्मु-कश्मिरका जनताले जे चाहन्छन् त्यही गर्न आफू राजी भएकाले जम्मु–कश्मिरको सम्बन्धमा जनमत संग्रह गराउनुपर्छ भनेका थिए ।

राजा हरि सिंहले गभर्नर जनरल माउण्ट बेटेनलाई लेखेको पत्रमा विलयबारे लेखेका थिए, म श्रीमन् इन्द्र महेन्द्र राजराजेश्वर महाराजा श्री हरि सिंहजी, जम्मु एण्ड कश्मिर नरेश तथा तिब्बतादि देशाधिपति, जम्मु तथा कश्मिरका शासक, आफ्नो राज्यको सम्प्रभुताको विलयमाथि मोहर लगाउँदै छु । म घोषित गर्दछु कि म इण्डियाको गभर्नर जनरलको इच्छाले इण्डिया डोमिनियनमा विलयलाई स्वीकार गर्दछु । गभर्नर जनरलले विलयको प्रस्ताव स्वीकार गर्दै टिप्पण्ी लेखे, कश्मिरमा जब कानुन व्यवस्था ठीक हुनेछ र उसको भूभागबाट आक्रमणकारीहरूलाई लखेटिन्छ, इण्डियामा विलयको मुद्दा त्यहाँका जनताबाट निर्णय गराइनेछ ।

तर, न त उनको न त नेहरूको प्रस्ताव जम्मु-कश्मिरमा लागू भयो बरू मोदीले विधिवत् उसलाई इण्डियाको प्रान्त नै बनाए । यहाँ ध्यान दिने कुरा हो इण्डिया स्वतन्त्र हुँदा उसलाई इण्डियन डोमिनियन भनेर स्वतन्त्रता दिइएको थियो । डोमिनियनको अर्थ हो, ब्रिटिश अधिराज्यको अधीनस्थ अर्ध स्वतन्त्र सत्ता जसलाई स्वायत्त उपनिवेश वा डोमिनियन भनिन्छ । जम्मु-कश्मिर बेलायती अधीनस्थ स्वायत्त सत्ताको रूपमा इण्डियामा गाभिएको हो न कि सार्वभौमता सम्पन्न इण्डियाको हैसियतमा । इण्डिया अझै डोमिनियन नै हो ।

दुई देशबीच भएको सन्धिको मौलिक सन्धिपत्र इण्डियन गृह वा परराष्ट्र मन्त्रालयले त्यहाँका अनुसन्धाता र इतिहासकारहरूले माग गर्दा सन्धिपत्र गायब भएको भन्ने गर्छन् । त्यसैले त्यो सन्धि विवादास्पद छ भन्न सकिन्छ । जसरी अहिले सुगौली सन्धिको कागजात हामीसँग छैन र यो विवादास्पद छ । नेहरूले जम्मु-कश्मिरलाई विशेष अधिकार दिएका थिए जुन मोदीले २०१९ मा खारेज गरेर जम्मु-कश्मिरलाई दुई टुक्रा गरेर लद्दाखलाई छुट्टै प्रान्त बनाए । ९ अगष्ट २०१९ मा मात्र जम्मु-कश्मिरलाई वैधानिक रूपमा इण्डियाको अंक बनाउने इण्डियाका प्रधानमन्त्री मोदी नै हुन् ।

उक्त धारा अनुसार जम्मु-कश्मिरमा कुनै पनि इण्डियन वा अन्य विदेशीले घर जग्गा, सम्पत्ति किन्न नपाउने व्यवस्था थियो । जम्मु-कश्मिरको आफ्नै संविधान, कानुन र झण्डासमेत थियो । रक्षा र परराष्ट्र इण्डियाको मातहत थियो । इण्डियामा गाभिएपछि जम्मु-कश्मिरको प्रधानमन्त्री नेहरूको प्रियपात्र शेख अब्दुल्लालाई बनाइयो । यसरी नेहरूले राजा हरि सिंहसँग प्रतिशोध लिएका थिए । सुरुमा जम्मु-कश्मिरलाई इण्डियामा विलय गराउनुपर्छ भनेर नेहरूलाई साथ दिने शेख अब्दुल्ला पछि गएर जम्मु-कश्मिरलाई स्वतन्त्र बनाउनुपर्छ भनेर आन्दोलित भएपछि उनलाई जेल पठाइयो । इण्डिया आफ्नो छिमेकीहरूको कस्तो मित्र हो जम्मु-कश्मिर, गोवा र सिक्किमलाई हेरे पुग्छ । हाम्रा नेताहरूले पनि यस इतिहासबाट शिक्षा लिने कि ?