बालमन्दिर जग्गा हिनामिना प्रकरण

काठमाडौं । काठमाडौंको नक्सालस्थित बाल मन्दिरको जग्गा हिनामिना प्रकरणमा बाल संगठनका पूर्व-पदाधिकारीलगायत २० जनाविरुद्ध पक्राउ पुर्जी जारी भएको छ । संगठनका पूर्व-पदाधिकारीसहित जग्गामा व्यापारिक गतिविधि सञ्चालन गर्ने घरानाका सदस्य समेतका नाममा जिल्ला अदालत काठमाडौंबाट बिहीबार पक्राउ पुर्जी जारी भएको नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो (सिआइबी)ले जनाएको छ । सिआइबीका अनुसार पक्राउ पुर्जी जारी हुनेमा नेपाल बाल संगठनका तत्कालीन अध्यक्ष रिता सिंह वैद्यसहित २० जना छन् । सिंहसहित पूर्व-पदाधिकारीहरू तुलसीनारायण सिंह, गणेशभक्त श्रेष्ठ, सुमन शाक्य, कृष्णशंकर साह, श्यामकुमार आले, सुवासकुमार पोखरेललगायत विरुद्ध पक्राउ पुर्जी जारी भएको हो ।

२०४८ को आम निर्वाचनपछि बनेको सरकारले रिता सिंह वैद्यलाई संगठनको अध्यक्ष नियुक्ति गरेको थियो । वैद्य गणेशमान सिंहकी छोरी र हालका कांग्रेस नेता प्रकाशमान सिंहकी दिदी पनि हुनुहुन्छ । उहाँ करिब २७ वर्ष बाल संगठनको अध्यक्ष रहनुभएको थियो । बाल संगठनको अध्यक्ष रहँदा वैद्य र उहाँको कार्यसमितिका पदाधिकारी एवं कर्मचारीको मिलेमतोमा बाल मन्दिरको जग्गा हिनामिना गरिएको आन्तरिक अनुसन्धानमा देखिएको थियो ।

पछिल्लोपटक २०७२ सालमा सव-लिज सम्झौता गरी वैद्यले नै बृहस्पतिसँग पहिले भएको लिज अवधि १६ वर्ष बाँकी छँदै थप ४३ वर्ष (विसं २१३१ सम्म)का लागि बाल मन्दिरको जग्गा सुम्पिनुभएको थियो । बाल मन्दिरको जग्गा हिनामिना प्रकरणमा हिमालय टाइम्सले यसअघि पटक-पटक समाचार प्रकाशित गरेको थियो ।

पक्राउ गरेर अनुसन्धान सुरु गर्छौं : प्रहरी
अदालतबाट पक्राउ पुर्जी जारी भएसँगै उनीहरूलाई पक्राउ गर्ने तयारी गरिएको सिआइबीका प्रवक्ता प्रहरी उपरीक्षक होविन्द्र बोगटीले बताउनुभयो । पक्राउ पुर्जी जारी भएसँगै अब पक्राउ गरेर अनुसन्धान सुरु गर्ने उहाँले बताउनुभयो । ‘बाल मन्दिरको जग्गा हिनामिना प्रकरणमा अदालतबाट पक्राउ गर्न अनुमति प्राप्त भएको छ,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘पक्राउ गरेर आवश्यक अनुसन्धान सुरु गर्छौँ ।’ बाल संगठनको जग्गा विवादमा संलग्न व्यक्तिहरूविरुद्ध बिहीबार नै जाहेरी परेको थियो । आन्तरिक र पुराना प्रतिवेदनमा बाल मन्दिरको जग्गा हिनामिना भएको देखिएपछि अनुसन्धानका लागि भन्दै नेपाल बाल संगठनले सिआइबीमा जाहेरी दिएको थियो । नेपाल बाल संगठनलाई हानि नोक्सानी पु¥याउने उद्देश्यले विसं २०४९ सालदेखि विसं २०७२ सालसम्म पटक-पटक न्यून रकममा सम्झौता गरेको तथा आगामी २०८९ सालमा सकिने सम्झौता पनि बदनियत रूपमा म्याद समाप्त नभई नवीकरण गरेको भन्ने आरोप लागेको छ । नक्सालमा रहेको करिब २८ रोपनी पाँच आना एक पैसा जग्गा वार्षिक एक करोड नौ लाख तिर्ने गरी (पछिल्लो सम्झौताअनुसार) लिजमा दिइएको बताइएको छ ।

यसरी हडपिएको थियो जग्गा
२७ माघ २०४९ मा संगठनले घर टहरा सहितको जग्गा भाडामा दिन सम्झौता गरेको थियो । त्यसबेला नौ रोपनी जग्गा भाडामा दिइएको देखिएको थियो । पहिलो सम्झौता १ फागुन २०४९ देखि १ फागुन २०५२ सम्म तीन वर्षको थियो । सम्झौतामा दुवै पक्षले कुनै कारण देखाएर सम्झौता भंग गर्न नमिल्ने, सम्झौता अवधि सकिएपछि नवीकरण गर्न सकिने एकलौटी प्रावधान राखिएका थिए । २०५३ देखि आठ वर्षका लागि बृहस्पतिलाई जग्गा भाडामा दिने निर्णय गरिएको कागजातले देखाउँछ । १० माघ २०६१ सम्म संगठनको जग्गा भोगचलन गर्ने अधिकार पाउँदा बृहस्पतिले नौ रोपनीको मासिक भाडा एक लाख ५० हजार रुपैयाँ तिर्ने, भाडा तीन-तीन महिनामा बुझाउने र वार्षिक १० प्रतिशत भाडा वृद्धि गर्ने सम्झौता भएको थियो ।

दोस्रो सम्झौता अवधि १० माघ २०६१ सम्म थियो । विशाल ग्रुपले जग्गा हडप्नकै लागि २०५८ मा थप ३० वर्षका लागि तेस्रो बहाल सम्झौता गरेको देखिएको छ । यही सम्झौतापछि नाफा कमाउने उद्देश्यले बृहस्पतिले भाडामा लिएको जग्गामा ठुल्ठूला भवन निर्माण गर्ने अधिकार पाएको थियो । २०८८ सम्मलाई बाल संगठनको १४ रोपनी नौ आना जग्गा पाइसकेको बृहस्पतिले २०५९ मा थप १३ रोपनी जग्गा लिन सफल भएको देखिन्छ ।

२०७२ मा दुवै पक्षबीच अर्को पूरक सम्झौता गरी पुनः अवधि थप गरेको देखिन्छ । यस सम्झौताबाट भाडा अवधि बढाएर २१३२ सालसम्म पुर्‍याएर संगठनको २८ रोपनी पाँच आना एक पैसा जग्गा हडपेको देखिएको छ । २०२१ सालमा तत्कालीन राजपरिवारले जग्गा उपलब्ध गराइदिएर बाल संगठन स्थापना भएको थियो । कुल १०२ रोपनी जग्गामध्ये ४९ रोपनी जग्गा नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानले लिएपछि बाल संगठनसँगको एकल स्वामित्वमा ५१ रोपनी जग्गा छ । जसमा २९ रोपनी चार आना जग्गा बाल संगठन र ललितकलाको साझा रहेको छ । जसमध्ये साढे २८ रोपनीमा विशाल ग्रुपले कब्जा जमाएको छ ।

बृहस्पतिलाई जग्गा लिजमा दिएबापत संगठनले वार्षिक ९० लाख रुपैयाँ भाडा पाउनेगरी सम्झौता भएको थियो । त्यसपछि बृहस्पतिले लिजमा जग्गा लिएपछि पाँच रोपनीमा भारतीय बोर्डबाट सञ्चालित ‘राई स्कुल’लाई सव–लिज दिएर वार्षिक ६० लाख असुल्दै आएको थियो । २०४८ को आम निर्वाचनपछि बनेको सरकारले वैद्यलाई संगठनको अध्यक्ष नियुक्ति ग¥यो । वैद्य संगठनमा छिरेसँगै बृहस्पति विद्या सदन पनि बाल मन्दिरमा भित्रिएको हो ।

कतिसम्म भने बाल मन्दिरको जग्गा बृहस्पतिलाई भाडामा दिँदा प्रतिस्पर्धा नै गराइएको थिएन । विभिन्न चरणका लिज सम्झौताअनुसार ३० वर्षे सम्झौता हुँदा प्रत्येक दुई वर्षमा पाँच प्रतिशतका दरले भाडा वृद्धि हुने तर सुरु र अन्तिम पाँच÷पाँच वर्ष बढेको भाडा तिर्नु नपर्ने उल्लेख थियो । सम्झौताको म्याद २०८८ सालसम्म थियो । तर, म्याद सकिन १६ वर्षअगावै २०७२ जेठ २१ मा संगठनले प्रतिवर्ग फिट ६ रुपैयाँ कायम गरी बाल मन्दिरको २९ रोपनी चार आना बृहस्पतिलाई भाडामा दिने सम्झौता गरियो । २०८८ पछि गणना हुनेगरी थप ४३ वर्ष बृहस्पतिलाई नै सुम्पिन संगठनले त्यही मितिमा रहस्यमय ढंगले पूरक सम्झौता गरेको थियो ।

वर्षौंदेखि एउटै व्यापारिक समूहको रजाइँ
नक्सालस्थित नेपाल बाल संगठनको जग्गामा वर्षौंदेखि एउटै व्यापारिक समूहले रजाइँ गरिरहेको छ । थुप्रै बालबालिकाको आश्रयस्थल बालमन्दिर जस्तो पवित्र संस्थाको जग्गामा लामो समयदेखि एउटै व्यापारिक समूहले रजाइँ गरिरहेको हो । नेपाल बाल संगठनका तत्कालीन पदाधिकारी र कर्मचारीको मिलेमतोमा नक्सालस्थित बाल मन्दिरको करिब २९ रोपनी जग्गा सस्तो भाडा दरमा भोगचलन गर्न दिइएको हो । काठमाडौंको महत्वपूर्ण व्यापारिक क्षेत्र नक्सालमा रहेको जग्गा लगभग कौडीको भाउ अर्थात् मासिक करिब सात लाख रुपैयाँ तिर्नेगरी बृहस्पति विद्या सदनले लिएको छ ।

संगठनले वार्षिक ९० लाख रुपैयाँ भाडा बुझाउने गरी विसं २१३१ सम्मका लागि बृहस्पति विद्या सदनलाई जग्गा भाडामा दिएको हो । बृहस्पति स्कुलमा विशाल गु्रपको समेत लगानी छ । संगठनको आयस्रोतको बाहानामा करोडौँको जग्गा पटक–पटक व्यापारिक स्वार्थ समूहलाई सस्तोमै भाडामा दिइएको हो । २०२१ सालमा तत्कालीन राजपरिवारले जग्गा उपलब्ध गराइदिएर बाल संगठन स्थापना भएको थियो ।

तीन दशकसम्म बाल संगठनको नेतृत्वमा रहनुभएकी तत्कालीन अध्यक्ष रिता सिंहले आफ्नो कार्यकालको उत्तरार्धतिर संगठनमा आधिकारिक निर्णय नै नगरी जग्गा लिजमा दिनुभएको थियो । बाल संगठनका तत्कालीन अध्यक्ष सिंहले २०७२ सालमा संगठन र ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानको संयुक्त स्वामित्वमा रहेको करिब २९ रोपनी जग्गा विशाल समूहलाई लिजमा दिने सम्झौता गर्नुभएको हो । बाल संगठनको जग्गामा व्यापारिक समूहको रजाइँ अहिलेको होइन । यो विसं. २०४९ सालदेखि एउटै समूहले रजाइँ गरिरहेको छ । नक्सालमा मात्रै होइन बाल संगठनको अन्य ठाउँको जग्गामा पनि विभिन्न व्यापारीले रजाइँ गरिरहेका छन् । संगठनका अध्यक्ष न्यौपानेका अनुसार टेकु, जावलाखेल, भक्तपुर लगायतका ठाउँका जग्गा पनि सस्तोमा विभिन्न व्यक्तिलाई दिइएको छ ।

पक्राउ पुर्जी जारी भएका बाल संगठनका पूर्व-पदाधिकारीहरू
१) रितासिंह वैद्य, तत्कालीन अध्यक्ष
२) तुलसीनारायण श्रेष्ठ, तत्कालीन उपाध्यक्ष
३) योगेन्द्रबहादुर शाही, तत्कालीन उपाध्यक्ष
४) श्यामकुमार आले, तत्कालीन महासचिव
५) प्रचण्डराज प्रधान, तत्कालीन महासचिव
६) गणेशराज श्रेष्ठ, तत्कालीन महासचिव
७) रामकाजी कोने, तत्कालीन महासचिव
८) सुवासकुमार पोखरेल, तत्कालीन महासचिव
९) सुमन शाक्य, तत्कालीन उपमहासचिव
१०) मनोहरगोपाल श्रेष्ठ, तत्कालीन कोषाध्यक्ष
११) दीपकदास श्रेष्ठ, तत्कालीन उपकोषाध्यक्ष
१२) कृष्णशंकर शाह, तत्कालीन सदस्य

पक्राउ पुर्जी जारी भएका बृहस्पतिका सञ्चालकहरू
१) पुरुषोत्तमराज जोशी, अध्यक्ष
२) प्रवीणराज जोशी, सञ्चालक
३) अभिनव सिंघानिया, सञ्चालक
४) सिद्धार्थ केडिया, सञ्चालक
५) श्रद्धा संघाई, सञ्चालक
६) कीर्तिप्रसाद पाण्डे, सञ्चालक
७) मुरारीनिधि तिवारी, तत्कालीन सञ्चालक
८) चिरञ्जीवि तिवारी, तत्कालीन सञ्चालक (निधन)