डेंगु महामारी र सतर्कता

नेपालमा केही महिनायता डेंगुको महामारी फैलिएको छ । यो महामारी पोलेको घाउमा नुनचुक लगाइको भन्ने उखानलाई चरितार्थ पार्दै फैलिनाले नेपालीहरूको दुःखमा अझै दुःख र पीडा थप्ने गरी मानिसलाई प्रभावित पारिरहेको छ । किन यसो भनिरहनु परेको छ भने कोरोनाका कारण धेरैको ज्यान गएको तिक्त अनुभूति पुरानो भएकै छैन । मानिसहरू लकडाउनमा लामो समयसम्म रहनु पर्‍यो । कोरोनाबाट लगभग मुक्ति पाएको अवस्थामा पुनः डेंगुको महामारी फैलिन थालिहाल्यो । गत साउन महिनाबाट बढी प्रभाव देखाएको डेंगुलाई प्रारम्भमा सामान्य रोगका रूपमा लिइयो । भयावह सन्त्रास फैलाएको कोरोनासँग यसको तुलना गरेर मानिसहरूले यसलाई सामान्य माने । यो नै सबैभन्दा ठूलो भुल थियो । कोरोना विदेशबाट उत्पन्न भई संसारव्यापी बन्नपुगेको नयाँ प्रकोप थियो ।

डेंगु भने गतविगत वर्षमा पनि देखापरेको र रैथाने खालको भएका कारण मानिसले यसलाई त्यति धेरै हानीकारक मानेका थिएनन् । तर, सोचेजस्तो भएन यसले आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्दै लग्यो । लामखुट्टेको टोकाइबाट फैलिने डेंगु लामखुे लाग्ने तराईका जिल्लामा मात्र फैलिन्छ भन्ने धेरैको बुझाइ रहृयो । तर, सोचेजस्तो भएन तराईमा बरू प्रभाव कम छ पहाडी जिल्लाहरूमा यसको प्रभाव व्यापक छ । गाउँघरको बोलीचालीमा माद र सबैले बुझ्ने गरी मौसमी रुघाखोकी र ज्वरो वा भाइरल होला भन्ने सोचेर धेरैले यसप्रति निगरानी गरेको पनि पाइँदैन । यसो गर्नाले र यस्तो सोच्नाले नै सबैभन्दा ठूलो हानी हुन गएको हो । यसलाई सामान्य ठान्दाठान्दै यसले अहिलेसम्म ४९ जनाको न्यानै लिइसकेको छ ।

सिकिस्त बिरामीको संख्या धेरै छ । गत मंगलबार एकैदिन सात सयभन्दा बढीको संख्यामा डेंगुका बिरामी फेला परेका छन् । यसबाट पनि सतर्कता र निगरानीको आवश्यकता छ भन्ने देखिएको छ । यो संस्ख्यासमेत हालसम्म ४२ हजारको संख्यामा नेपालमा डेंगु संक्रमितहरू रहेको पुष्टि भएको छ । यो त आफू निकै बिरामी भएर अस्पतालमा जँचाउन आउनेहरूको संख्यामात्र हो । घरैमा बसेर आराम गरिरहेका, जँचाउन नआएका, केही दिन बिरामी भएर सामान्य अवस्थामा फर्किएकाको संख्या त अझै धेरै हुनसक्छ । त्यसको अनुमानित आकलन हुन सक्दैन । जाडो महिनामा लामखुट्टेको प्रकोप रहँदैन । त्यसैले अब जाडो सुरु हुन लागेकाले यसको प्रकोप कम हुँदै जाला भन्ने अपेक्षामा हामी छौँ तर विज्ञ चिकित्सकहरूले यसको प्रकोप अझै एक डेढ महिनासम्म रहन्छ भनेका छन् ।

त्यसो हुँदा त्यस बेलासम्म हामी आफू डेंगु संक्रमणबाट जोगिनु हाम्रो आफ्नै कर्तव्यभित्र पर्न आउँछ । हामीले यसका लागि सतर्कता अपनाउनै पर्ने हुन्छ । बिरामी भएर अस्पताल जानुभन्दा बिरामी नहुने वातावरण सिर्जना गर्नु आवश्यक छ । स्वास्थ्य मन्त्रालयलगायतका निकायबाट यससम्बन्धी सचेतनाका सन्देशहरू संप्रेषण भइरहेकै छन् । तिनको अध्ययन गरी निर्देशनहरूको पालना गर्नु हामी सबैको जिम्मेवारीभित्र पर्न आउँछ । डेंगु गराउने लामखुट्टे जमिनबाट तीन फिटभन्दा माथि जान सक्दैन भनिएको छ । त्यसैले भूइँतलामा बस्नेहरूका लागि यो बढी चुनौती बन्ने गर्छ । दिनमा मात्र सक्रिय रहने भएकाले दिउँसो हामी जागा नै हुने समय हो । त्यसैले जोगिन सजिलो हुन्छ । घर वरिपरि पानी जम्ने खाल्डाखुल्डी छन् भने पुरेर पानी जम्न दिनुहुँदैन ।

यी त सामान्य सतर्कताका उपायमात्र हुन् । यसबाहेक डेंगुबाट संक्रमित भइहालेका खण्डमा पनि खानपानदेखि अन्य आवश्यक निगरानीमा रहनु उत्तिकै आवश्यक छ । सतर्कता हाम्रै हातमा छ तर सतर्क रहँदारहँदै पनि महामारी हो यसले भेट्न सक्छ । मानिसको शारीरिक क्षमता आ–आफ्नै प्रकारको हुन्छ । कसैमा प्रतिरोधात्मक क्षमता बढी हुन्छ भने कसैमा कम हुन्छ । जसमा प्रतिरोधात्मक क्षमता बढी हुन्छ उसलाई रोगले पनि त्यति सताउन सक्दैन र कमजोरलाई सताउँछ । यस्तो अवस्थामा अस्पताल जानुपर्छ भन्ने ज्ञान पनि हामीले राख्नैपर्छ । अहिले चाडपर्वको समय छ । त्यसैले ध्यान पर्वतिर मात्र पर्न सक्छ । पर्वभन्दा स्वास्थ्य ठूलो हो भन्ने सोच राखेर सतर्क रहनु बुद्धिमत्तापूर्ण हुनजान्छ । यसतर्फ सबैले ख्याल राख्नैपर्छ ।