रुस-युक्रेन युद्धमा फसेकाको उद्धार गर्न आयोगको आग्रह

काठमाडौं । राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगले रुस-युक्रेन युद्धमा परेका नेपाली नागरिकको तत्काल उद्धार गर्न सरकारलाई आग्रह गरेको छ । रुसी सेनामा भर्ती भएका नेपालीमध्ये केहीको मृत्यु र केहीलाई युक्रेनले युद्धबन्दी बनाएपछि आयोगले आइतबार विज्ञप्ति जारी गर्दै उनीहरूको उद्धार गर्न आग्रह गरेको हो । ‘युद्धमा परी मृत्यु भएकाहरूको शव स्वदेशमा ल्याई आफ्नो धर्म, संस्कृति र परम्पराअनुसार दाहसंस्कार गर्ने व्यवस्था मिलाउन, घाइतेहरूको उपचारका लागि प्रभावकारी पहल गर्न, स्वदेश फर्कन चाहने नेपालीहरूलाई कूटनीतिक पहलद्वारा स्वदेश फर्कने व्यवस्था मिलाउन, मृतकका परिवार र घाइतेलाई राहत र क्षतिपूर्ति उपलब्ध गराउन तथा भविष्यमा यसप्रकारको गैरकानुनी बाटोबाट वैदेशिक रोजगारमा जाने स्थितिको अन्त्य गरी नागरिकको जिउधनको सुरक्षा गर्न आयोग नेपाल सरकारलाई आग्रह गर्दछ’, आयोगका प्रवक्ता डा. टीकाराम पोखरेलले जारी गरेको विज्ञप्तिमा भनिएको छ ।

रुस र युक्रेनबीच जारी युद्धका क्रममा विभिन्न गैरकानुनी बाटो प्रयोग गरी नेपाली त्यहाँका सेनामा भर्ना भएका आयोगले जनाएको छ । आयोगले भनेको छ, ‘प्राप्त जानकारीअनुसार युक्रेनी सेनाको आक्रमणमा परी रुसी सेनामा कार्यरत केही नेपालीको मृत्यु भएको, केही घाइते भई अस्पतालमा उपचाररत रहेका, केही नेपालीहरू विपक्षी सेनाको नियन्त्रणमा रहेका र सयौँको संख्यामा दुवैतर्फको सेनामा नेपालीहरू संलग्न रहेको बुझिन आएको छ ।’

नेपाली नागरिक जहाँ र जुनसुकै अवस्थामा रहे पनि उनीहरूको मानव अधिकारको संरक्षण र उद्धार गर्नु सरकारको कर्तव्य हुने आयोगले उल्लेख गरेको छ ।

सातजना नेपालीको निधन
पछिल्लो समयसम्म रुसी सेनामा भर्ती भएका सातजना नेपालीको मृत्यु भएको छ । यसअघि ६ जनाको निधन भएकोमा रुसी सेनामा कार्यरत कैलालीको टीकापुरका भरत शाहको निधन भएको पुष्टि भएको छ । तीन महिनाअघि रुसी सेनामा भर्ना हुनुभएका कैलालीको टीकापुर नगरपालिका–१ दुर्गानगरका ३६ वर्षीय भरत शाहको मृत्यु भएको हो । परिवारले शुक्रबार उहाँको मृत्यु भएको खबर पाएका थिए ।

रुसी सेनामा कार्यरत टीकापुरका भरत शाहको मृत्युको खबर पाएदेखि विक्षिप्त अवस्थामा रहेका उनका बुवा आमा र श्रीमतीले आफन्तजनको सरसल्लाहमा आइतबार कुशको शव बनाएर स्थानीय परम्पराअनुसार टीकापुरस्थित दौलतपुर घाटमा अन्तिम संस्कार गरेका छन् । भरतको मृत्युबारे हालसम्म परराष्ट्र मन्त्रालय र रुसी सरकारले परिवारलाई औपचारिक रूपमा जानकारी दिइसकेको भने छैन । मृतक शाहका भाइ मंगल शाहले भन्नुभयो, ‘उनीसँगै कार्यरत सहकर्मीबाट शुक्रबार मृत्युको खबर पाएका हौँ । शव आउने/नआउनेसमेत टुंगो नभएपछि आइतबार परम्पराअनुसार अन्तिम संस्कार गरेका हौँ ।’

सात वर्ष नेपाल प्रहरीमा काम गर्नुभएका शाह तीन वर्षअघि प्रहरीबाट राजीनामा गरेर दुबई जानुभएको थियो । दुबईमा उहाँ गार्डको काम गर्नुभएको थियो ।

नोभेम्बर २६ तारिखमा उहाँको रुसको सीमा क्षेत्रमा गोली लागेर मृत्यु भएको खबर उहाँका सहकर्मी कञ्चनपुरका रविन थापाले पठाएको शाहले बताउनुभयो । ‘उनीसँग कुराकानी नभएको तीन हप्ता भइसकेको थियो, एक्कासि यस्तो खबर आयो,’ मंगलले भन्नुभयो ।

यसअघि गोरखाका सन्दीप थपलिया, कपिलवस्तुका रूपक कार्की, पोखराका देवान राई, स्याङ्जाका पितम कार्की, दोलखाका राजकुमार रोका र इलामका गंगाराज मोक्तानको निधन भएको थियो । अझै केही नेपाली युवा रुसी सेनामा संलग्न रहेको भन्ने सूचना प्राप्त भएको सरकारी अधिकारीको भनाइ छ ।

सरकारले दुई मुलुकबीच सम्झौता भएर अध्ययनका लागि छात्रवृत्तिमा जाने बाहेकका सम्पूर्णलाई रुस जान रोक लगाएको छ । नेपालीहरू रोजगारी, अध्ययन, व्यवसाय तथा भ्रमणका लागि रुस जाँदै आएका छन् । नेपाली युवालाई आकर्षक रोजगारीको प्रलोभन देखाएर केही गिरोह अवैध रूपमा रुस लैजाने काममा सक्रिय रहेको प्रहरीले जनाएको छ ।

नेपाल प्रहरीले केही समयअघि नेपाली युवालाई प्रलोभन देखाएर अवैध रूपमा रुस पठाउने गिरोहका १२ जनालाई काठमाडौंका विभिन्न स्थानबाट नियन्त्रणमा लिएको थियो । युक्रेनसँगको युद्धमा होमिएको रुसको राष्ट्रिय सेनामा भर्ती गराइदिने आश्वासन दिँदै उक्त गिरोहले युवासँग ठूलो रकम असुलेको प्रहरीले अनुसन्धानबाट खुलेको थियो ।

‘भिजिट भिसा’मार्फत नेपालीलाई रुसको सेनामा भर्ना हुन पठाएको आरोपमा उनीहरूलाई प्रहरीले पक्राउ गरेको थियोे । सोही आरोपमा काठमाडौंका सन्तोष रोका र रोजल महर्जन, सिन्धुपाल्चोकका मनीष न्यौपाने, उदयपुरका हरिबहादुर विश्वकर्मा र क्षितिज गिरी, सिराहाका दीपेन परियार, काभ्रेपलाञ्चोकका सुवास लामा, चितवनका गोकर्ण अर्याल, बाराका सन्तोष नेपाल, ओखलढुंगाका सुजता दाहाल, लमजुङका ईश्वर अधिकारी र दाङका द्रोणा डाँगी प्रहरी अनुसन्धानमा छन् ।

रुस जान सातदेखि ११ लाखसम्म
गिरोहले नेपाली युवालाई भिजिट भिसामा दुबई तथा नेपालबाट सडकमार्ग हुँदै भारत लगेर त्यहाँबाट रुस पठाउने काममा संलग्न रहेको प्रहरीले जनाएको छ । उक्त गिरोहले प्रतिव्यक्ति सात लाखदेखि ११ लाखसम्म असुलेको प्रहरीको अनुसन्धानबाट खुलेको छ । नेपालमा सक्रिय गिरोहलाई रुसमा बस्ने नेपाली नागरिक शोभराज र अनुपले सहयोग गरेको भेटिएको जिल्ला प्रहरी परिसर काठमाडौंका प्रवक्ता तथा प्रहरी उपरीक्षक कुमोध ढुंगेल बताउनुहुन्छ ।

प्रहरीले रुसी सेनामा भर्ना गर्न भन्दै अन्तर्वार्ता सञ्चालन गर्ने केही शैक्षिक परामर्शदाता (कन्सल्टेन्सी) सञ्चालकलाई पनि नियन्त्रणमा लिएको छ । परम्परागत रूपमा रहेको सम्झौताअन्तर्गत केही मित्रराष्ट्रको राष्ट्रिय सेनामा नेपाली नागरिक भर्ना हुँदै आएकोमा बाहेक अन्य विदेशी सेनामा नेपाली नागरिक भर्ना हुन अनुमति दिने सरकारको नीति नरहेको सरकारले यसअघि नै स्पष्ट पारिसकेको छ ।

तत्काल नेपाल फर्काउन सरकारको अनुरोध
सरकारले नेपाली नागरिकलाई रुसी सेनामा भर्ना नगर्न र कुनै पनि नेपाली नागरिकलाई भर्ना गरेको भए त्यस्ता नागरिकलाई तत्काल नेपाल फर्काउन रुसी सरकारलाई अनुरोध गरिसकेको प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’का प्रेस सल्लाहकार गोविन्द आचार्य बताउनुभएको छ । सरकारले रुसी सेनामा भर्ना भई हाल युक्रेनमा बन्दी अवस्थामा रहेका नेपालीलाई स्वदेश फिर्ता गर्ने सम्बन्धमा समेत कूटनीतिक पहल गरिरहेको छ ।

सरकारले कसैको प्रलोभनमा नपरी, युद्धरत मुलुकको सेनामा भर्ना नहुन सार्वजनिक रूपमा आहृवान गरिरहेको छ । प्रधानमन्त्री प्रचण्डले काठमाडौं विश्वविद्यालयको २९औँ दीक्षान्त समारोहमा रुसी सेनामा भर्ना भएका नेपालीलाई स्वदेश फर्काउन सरकारले प्रयास गरिरहेको बताउनुभएको थियो ।