लोपोन्मुख मारुनी नाचको संरक्षणमा दरवाङबासी

म्याग्दी । दरबाङमा अवस्थित के।वि एकेडेमीको १९ औं स्थापना दिवस तथा सातौं करिवीर मेमोरियल फुटसल प्रतियोगिताको समापनको अवसरमा स्थानीय मगर समुदायका अगुवाहरुले प्रस्तुत गरेको लोपोन्मुख मारुनी नाचको प्रदर्शन गरेका छन् ।

पुसको चिसोको पर्वाह नगर्दै साँझपखको समयमा दर्शक श्रोताहरुले खचाखच भरिएको विद्यालय प्राङ्गणमा सवैले निकै उत्साहका साथ सो नाच अवलोकन गरेका थिए ।

पश्चिम म्याग्दीका मगर समुदायमा परम्परादेखि नै विभिन्न शुभकार्यमा देखाइने मारुनी नाचलाई अहिलेको पुस्ताले पनि नभुलोस् भन्नका लागि स्थानीय अगुवाहरुले बेलाबेलामा यो नाँच देखाउँदै आएका छन् ।

समुदायका विभिन्न शुभकार्य न्वारान, व्रतबन्ध, विवाहलगायत शुभकार्यमा देवीदेवताको आराधना गर्दै यो नाच नचाउने गरिन्छ । मगर समुदायको बसोबास रहेका पश्चिमी र उत्तरी म्याग्दीका विभिन्न गाउँहरुमा यो नाच प्रचलित छ । राम, सरस्वतीको आराधना गरेर गीत गाउने तथा मारुनी नचाउने गरिन्छ ।

पुरुषलाई महिलाको भेषमा सजाएर पौराणिक कथामा आधारित गीतका साथ मादलको तालमा नाचिने मारुनी नाच लोपोन्मुख अवस्थामा छ ।मगर समुदायमा यो नाच परम्परागत समयदेखि नै नचाइदै आएको र पछिल्लो पुस्ताले यसलाई जीवितै राख्न समय समयमा नचाउने गरिएको छ ।

मारुनी नाचमा दुई मारुनी, दुईदेखि तीन मादले, एक पुरसिङ्गे र छदेखि १० जनासम्म गायक हुन्छन् । गायकमा एक गुरु हुन्छन्, जसलाई मारुनी नाचका बारेमा सबै जानकारी हुन्छ । मारुनी नाचको मुख्य पात्र पुरुषलाई सिङ्गारपटार गरी महिलाको कपडा एवम् गहना लगाइदिइन्छ । मारुनी मादलेको अघि र पछि घुमेर नाच्छन् । नाचको पूरा अवधिसम्म एउटै मारुनीले मात्र नाच्छन् ।

पुरसिङ्गेले महिलाको कपडा लगाएको हुँदैन । यदि मारुनी नाचमा तीन मादले अथवा एक मात्र मारुनी छन् भने त्यहाँ पुरसिङ्गेलाई एक मादलेसँग नाच्ने जिम्मा दिइन्छ । पुरसिङ्गे एकपछि अर्को गर्दै नाच्न सक्छ । मादले कम्मरमा मादल भिरेर मारुनीसँगै नाच्छ । मारुनी नाच नेपालको परम्परागत नाच हो । पुरुषलाई महिलाको कपडा पहिराएर मारुनी बनाएर मादलको तालमा पुराना पौराणिक कथामा आधारित गीत गाएर नाचिने यो नाच नेपालका मगर, गुरुङ, तामाङ, लिम्बू जातिको मुख्य संस्कृति पनि हो ।

पछिल्लो समयमा युवा पुस्ता यसको संरक्षणमा लागेका छन् । संरक्षणसँगै गाउँमा पुगेका अतिथिलाई मारुनी नाचबाटै स्वागत गर्ने चलनसमेत बढ्दै गएको छ । मगर समुदायमा निकै लोकप्रिय मानिएको मारुनी नाच संरक्षणका लागि आफूहरु लागिपरेको जनप्रिय टोल विकास समितिका अध्यक्ष समेत रहनुभएका के।वि एकेडेमीका संचालक निर्देशक हिराबहादुर पुनले बताउनुभयो । जनप्रिय टोल विकास समूहले उक्त नाँच प्रदर्शन गरेको थियो ।

यस नाचमा पुरुषलाई चोलिया, कण्ठीया, टिकीया, सारी, फरिया, घलेकजस्ता परम्परागत भेषभूषाले सिँगारेर मारुनी तयार गरिन्छ । मारुनीसँगै नाच्ने पुरुषलाई पुर्छुङ्गे भनिन्छ । मारुनी नाचको गीत गाउने मुखियालाई रौरा भनिन्छ ।

मारुनी नाचको गीतमा ख्याली, मझौटे, झुमरी, डाँडी, रम्भायण, कृष्ण चरित्रलगायतका गीतहरू फरक–फरक लय र भाखामा गाउने गरिन्छ । ख्याली गीत रमाइलो गर्ने खालको गीत हो । यो गीतमा माया पिरतीका कुरा, राजामहाराजका गाथा, देवी देउताका कुरा, स्थान विशेषका कुरालाई जोडेर गाउने प्रचलन रहेको ७९ वर्षिय डकवहादुर पाइजा मगरले बताउनुभयो ।

मारुनी नाच नाच्ने घरको मुखियालाई गीत र नाचबाटै आशिष् दिने चलन छ । घरको मुखियाको जयजयकार गर्दै भलो चिताउँदै गीतका माध्यमबाट रमाइलो पारामा आशिक दिने परम्परा रहेको उहाँले बताउनुभयो ।