देश विकासका संवाहक युवा जनशक्ति

✍️ मनोजकुमार खतिवडा

नेपालमा युवाको जनसंख्या (१५ देखि २९ वर्ष उमेर समूह) देशको जनसंख्याको एक ठूलो हिस्सा हो । राष्ट्रिय जनगणना अनुसार, नेपालमा कुल जनसंख्याको करिब २८ प्रतिशत युवाहरू छन् । युवा जनसंख्या नेपालको कुल जनसंख्या लगभग ३ करोड मान्दा लगभग ८० लाख देखि ९० लाखको हाराहारीमा रहेका छन् । युवा जनशक्तिले देशको आर्थिक, सामाजिक शैक्षिक र राजनीतिक विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

युवाहरू देशका निर्माणकर्ताहरू हुन् । उनीहरूको सकारात्मक सोच, नवीन विचारधारा, जोश तथा लगनशीलताले देशको आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक क्षेत्रमा ठूला परिवर्तनहरू ल्याउन सक्छ । यदि युवाहरूले आफ्नो क्षमताको सही सदुपयोग गरे भने उनीहरूले देशलाई विश्वको अग्रणी मुलुकहरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने अवस्थामा पुर्‍याउन सक्छन् । विज्ञान, प्रविधि, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, उद्योग र वातावरण संरक्षणजस्ता क्षेत्रमा युवाको सक्रियता देशको विकासका लागि निर्णायक साबित हुन सक्छ ।

देशको विकासको सपना तबमात्र साकार हुन सक्छ जब समाजका हरेक वर्गले आफ्नो भूमिका प्रभावकारी रूपमा निर्वाह गर्छ । यसमा सबैभन्दा महत्वपूर्ण भूमिका भनेको युवाको हो, जसलाई ‘देश विकासका संवाहक’ भनेर चिनिन्छ । युवा जनसंख्या राष्ट्रको ऊर्जा हो, जसको योगदानबिना कुनै पनि देशको प्रगति असम्भव हुन्छ । त्यसमा पनि नेपालजस्ता विकासशील मुलुकहरूमा त युवाको भूमिका झन् महत्वपूर्ण रहेको हुन्छ । किनकि यहाँ विकासका थुप्रै चुनौतीहरू छन्, जसलाई पार लगाउन सक्षम युवा शक्तिको खाँचो हुन्छ ।
युवा भनेको के हो ?

सामान्यतया, १५ देखि ४० वर्ष उमेर समूहका मानिसहरूलाई युवा भनिन्छ । यो उमेर समूहका व्यक्तिहरू शारीरिक, मानसिक र बौद्धिक रूपमा अत्यन्त सक्रिय र सशक्त हुन्छन् । युवाहरू सिर्जनशील, नवीन र जोशपूर्ण हुन्छन्, जसका कारण उनीहरू कुनै पनि परिवर्तनको वाहक बन्न सक्छन् । समाजमा सुधार ल्याउन र देशको आर्थिक, सामाजिक तथा राजनीतिक क्षेत्रमा नयाँ आयाम दिन सक्ने सबैभन्दा ठूलो शक्ति भनेकै युवाशक्ति हो ।

युवा शक्तिको महत्व
युवाहरू देशका निर्माणकर्ताहरू हुन् । उनीहरूको सकारात्मक सोच, नवीन विचारधारा, जोश तथा लगनशीलताले देशको आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक क्षेत्रमा ठूला परिवर्तनहरू ल्याउन सक्छ । यदि युवाहरूले आफ्नो क्षमताको सही सदुपयोग गरे भने उनीहरूले देशलाई विश्वको अग्रणी मुलुकहरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने अवस्थामा पुर्‍याउन सक्छन् । विज्ञान, प्रविधि, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, उद्योग र वातावरण संरक्षणजस्ता क्षेत्रमा युवाको सक्रियता देशको विकासका लागि निर्णायक साबित हुन सक्छ ।

आर्थिक विकासमा युवाको भूमिका
देशको आर्थिक विकासमा युवाहरूको योगदान सबैभन्दा ठूलो रहेको हुन्छ । उनीहरू श्रम शक्ति, नवप्रवर्तन, उद्यमशीलता र प्रविधिमा नयाँ-नयाँ खोज तथा आविष्कार गर्न सक्षम हुन्छन् । नेपालजस्ता मुलुकहरूमा रोजगारको सम्भावना न्यून भएकाले युवाहरूलाई स्व-रोजगारीतर्फ प्रेरित गर्न सकिन्छ, जसले देशको आर्थिक अवस्थामा सुधार ल्याउन सक्छ । उद्यमशीलता विकास र स्टार्टअप संस्कृतिको प्रवद्र्धनमार्फत् युवाहरूले राष्ट्रिय उत्पादनमा वृद्धि गर्न सक्ने छन् । तिनीहरूको सिर्जनशीलता र नवीनताले कृषिलाई आधुनिक बनाउन, उद्योगलाई प्राविधिक ढाँचामा ढाल्न र व्यापार व्यवसायलाई प्रतिस्पर्धी बनाउन ठूलो भूमिका खेल्न सक्छ ।

युवाहरू देश विकासका संवाहक हुन् । तिनीहरूको सिर्जनशीलता, जोश र नवीन सोचले देशको आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक र प्राविधिक क्षेत्रमा ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ । चुनौतीहरू भए पनि सही दिशामा प्रोत्साहित गर्न सके युवाहरूले देशलाई समृद्धिको यात्रामा अघि बढाउन सक्नेछन् । युवाको सशक्तीकरण र योगदानबिना कुनै पनि राष्ट्रको प्रगति सम्भव छैन । अतः युवाशक्तिलाई सही ढंगले परिचालन गरी देशलाई समृद्ध र सुखी बनाउन सकिन्छ ।

राजनीतिक क्षेत्रमा युवाको भूमिका
राजनीतिक क्षेत्रमा सुधार र परिवर्तन ल्याउन युवाहरूको क्रियाशीलता अपरिहार्य रहेको छ । परम्परागत राजनीतिक प्रणालीले असफलता भोग्दै गर्दा युवाहरूले नयाँ सोच र दृष्टिकोणबाट देशको राजनीतिक दिशा निर्धारण गर्न सक्छन् । उनीहरूको संलग्नता तथा सहभागिताले पारदर्शी, जवाफदेही र समावेशी शासन व्यवस्थाको स्थापना गर्न मद्दत पु¥याउँछ । नेपालमा युवाहरू राजनीतिक परिवर्तनको मुख्य वाहक बनेका छन्, जसको उदाहरण विगतका नेपाली जनआन्दोलनहरू हुन् । लोकतन्त्रको स्थायित्वका लागि पनि युवाहरूको नेतृत्व र उनीहरूको सक्रिय भूमिका अत्यावश्यक छ ।

सामाजिक विकासमा युवाको भूमिका
सामाजिक क्षेत्रमा पनि युवाहरूले महत्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउन सक्छन् । उनीहरूले समानता, न्याय, महिला सशक्तीकरण र बाल अधिकारको संरक्षणका लागि आवाज उठाउन सक्छन् । दिगो विकास लक्ष्यहरूको परिपूर्ति गर्न युवाहरूले विभिन्न अभियान र सामाजिक गतिविधिमा संलग्न भएर समाजलाई सचेत पार्न सक्छन् । नेपालमा अहिले पनि विभाजनकारी सोच, छुवाछुत, जातीय विभेदजस्ता समस्याहरू व्याप्त छन्, जसलाई अन्त्य गर्न युवाहरूले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन् ।

विज्ञान र प्रविधिमा युवाको योगदान
विज्ञान र प्रविधिमा युवाहरूको क्रियाशीलता भनेको देशको भविष्य हो । नवीन प्रविधिको विकास र प्रयोग गरेर उनीहरूले देशलाई उच्च प्राविधिक क्षमतायुक्त बनाउन सक्छन् । प्रविधिमा दक्ष युवा जनशक्ति उत्पादन गर्न सके नेपालले विश्वभरका ठूला कम्पनीहरूमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने दक्ष श्रमिक उपलब्ध गराउन सक्छ, जसले विदेशी मुद्रा आर्जन गर्न मद्दत पुर्‍याउँछ । डिजिटल युगमा सूचना प्रविधिको विकासले सबै क्षेत्रमा प्रभाव पारिरहेको छ र यसमा युवाहरूको योगदान अवश्य नै उल्लेखनीय हुनेछ ।

विद्यमान चुनौतीहरू
युवाको क्षमताको सही प्रयोग गर्न समाजमा केही चुनौतीहरू छन् । बेरोजगारी, गुणस्तरीय शिक्षाको अभाव, मादक पदार्थको दुव्र्यसन, राजनीतिक हस्तक्षेप र अवसरहरूको अभावले गर्दा धेरै युवाहरू आफ्नो भविष्यप्रति निराश हुन्छन् । नेपालजस्ता मुलुकहरूमा गरिबी र बेरोजगारीले गर्दा धेरै युवा विदेशमा रोजगारीका लागि जान बाध्य छन्, जसले गर्दा देशको विकासमा उनीहरूको योगदान न्यून रहन्छ ।
तसर्थ, सरकारले युवाहरूलाई लक्षित गरी रोजगार सिर्जना, उद्यमशीलता विकास र क्षमता अभिवृद्धि गर्ने कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नु अत्यावश्यक छ ।

युवा शक्तिको सशक्तीकरण
देशको विकासका लागि युवाको सशक्तीकरण अत्यन्त आवश्यक रहेको छ । शिक्षामा सुधार, रोजगारीका अवसरहरूको सिर्जना, उद्यमशीलतामा प्रेरणा र नेतृत्व विकास जस्ता पहलहरू युवाहरूको सशक्तीकरणका उपायहरू हुन् । युवा नीतिहरू पारदर्शी र प्रभावकारी हुनु आवश्यक छ । सरकारले मात्र होइन, निजी क्षेत्र, गैरसरकारी संगठन र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले पनि युवाहरूलाई सशक्त बनाउन भूमिका खेल्नुपर्छ ।

निष्कर्ष
युवाहरू देश विकासका संवाहक हुन् । तिनीहरूको सिर्जनशीलता, जोश र नवीन सोचले देशको आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक र प्राविधिक क्षेत्रमा ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ । चुनौतीहरू भए पनि सही दिशामा प्रोत्साहित गर्न सके युवाहरूले देशलाई समृद्धिको यात्रामा अघि बढाउन सक्नेछन् । युवाको सशक्तीकरण र योगदानबिना कुनै पनि राष्ट्रको प्रगति सम्भव छैन । अतः युवाशक्तिलाई सही ढंगले परिचालन गरी देशलाई समृद्ध र सुखी बनाउन सकिन्छ । (लेखक खतिवडा बुढानीलकण्ठ नगरपालिका वडा नम्बर १० को बालउद्धार माविमा अध्यापनरत हुनुहुन्छ ।)