विपदले पीडामाथि पीडामा जुम्लावासी

-विजय रावत
जुम्ला । यही असोज १९ गतेदेखी परेको लगातार एकसाताको अविरल वर्षा र गतवर्षको कार्तिक १ देखी ३ गतेसम्म परेको भारी बर्षाले जुम्लीवासीलाई पाक्न लागेको धानबाली देखि अन्यबालीमा पारेको क्षतिले झन् वर्सेनि यहाँका नागरिकलाई पीडा माथि पीडा थपिरहेको छ ।

गएको सालको क्षतिको पीडा नसकिँदै यस वर्ष पनि तिला गाउँपालिका–४ जुम्लावासीलाई विपद्ले अझ बढी पीडा थपेको छ । वि.सं २०७८ असोज ३०, ३१ र कात्तिक १ गतेसम्मको अविरल वर्षापछि आएको बाढीले यहाँका घरतली, तडा, नारा, गाडापारी, बुँगारा, सिमज्यूला लगाइएको सयौँ मुरी अन्नबाली क्षति ग¥यो । उक्त बाढीले धानबालीमा मात्र क्षति गरेन, वर्षौँदेखि उपभोग गर्दै आएका खेतीयोग्य जमिन बगरमा परिणत भए ।

यस वर्ष पनि तिलावासीमाथि विपद्ले वितण्डा मच्चायो । यही असोज १९ गतेदेखी २४ गतेसम्मको आएको एकसाताको अविरल वर्षाले तिला गाउँपालिकाको वडा नम्बर–४ साँपुल्ली गाउँवासीको घरबारी हेर्दाहेर्दै बगर बन्यो । सोही पालिकाको वडानम्बर १ रारागाउँका १० घरपुर्णरुपमा भत्किएकाछन् । अविरल वर्षाका कारण असोज २३ गते आएको भीषण बाढीबाट यहाँका बासिन्दाको ज्यान त जोगियो तर घरबारी बच्न सकेन । बाढीले १५ घरमा क्षति पुगेको छ ।

क्षतिग्रस्तस्थलको अवलोकन भने जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समितिले नगरेको पीडितहरूले दुःखेसो पोखेका छन । बाढीले घर भत्काएपछि विस्थापित भएका परिलाल विकले गाउँपालिकाका अध्यक्ष मोतिलाल रोकायले सामान्यत हेरफेर गरे पनि जिल्लाबाट कोही पनि नआएको र राहत पनि उपलब्ध नभएको गुनासो गर्नुभयाे । “बस्ने बास छैन, खाने गाँसको पनि त्यस्तै सङ्कट छ”, उहाँले भन्नुभयाे, “तर पनि हाम्रा निम्ति सरकार बेखबरजस्तै छ ।” अर्का बाढीपीडित शेरबहादुर शाहीले खोला किनारमा बस्दा ज्यान जोखिम हुँदै गएको बताउँदै अब नयाँ बसाइ गर्नुपर्ने अवस्था आएको जनाउनु भयाे । यता दत्तबहादुर शाहीले बाढीको कुरुप दृश्य देखेको दिनबाट छोरी राति पनि तर्सिने र झर्किने गर्न थालेको जनाउनु भयाे । सोही वडाकै ९९ वर्षीया बाढीपीडित स्थानीय महिला कालु शाहीले जीवनमा यस्तो बाढी पहिलोपटक देखेको र यसले आफ्नो घर र जग्गा जमिनमा क्षति पु¥याएर उठीबास बनाएको जानकारी दिनुभयो ।
“म अब सय वर्ष पुग्दैछु तर पनि जन्मेदेखि यस्तो बाढी कहिल्यै देखेको थिइनँ”, शाहीले भनिन् “मर्ने बेलामा यस्तो के नराम्रो देख्नुपर्यो भन्ने कुराले मलाई दुखित बनाएको छ ।” यस वर्षको बाढीले साँपुल्ली गाउँका मात्र करिब दुई सय परिवार प्रभावित भएका छन् ।

तिला गाउँपालिका १–९ वडाका खेतीयोग्य जमिन, सिँचाइ कुलो, विद्यालय भवन, स्वास्थ्यचौकी, विद्युतगृह, कुटानी–चिरानी तथा पिसानी मिल, परम्परागत घट्ट, शीतभण्डार, पशुवस्तु, अन्नबालीमा ठूलो क्षति गरेको छ । यसबाट करोडौँको क्षति भएको तिला गाउँपालिकाका अध्यक्ष रोकायले बताउनुभयो । “क्षति यकिन गर्न विषयगत कार्यालयलाई क्षतिग्रस्तस्थलमा पुगेर वास्तविक क्षतिको यकिन तथ्याङ्क ल्याउन निर्देशन दिएका छौँ”, उनले भने, “त्यहीँका आधारमा स्थानीय सरकारले राहतका लागि आवश्यक पहल चाल्छ ।” विपद्ले भौतिक ठूलो क्षति भए पनि मानवीय क्षति नभएको बताउनुभयो ।

अध्यक्ष रोकायका अनुसार विपद्बाट विस्थापितलाई पुनःस्थापनाका लागि पहिलो जोड दिइने छ । पछिल्लो समयमा नदी, खोला, भिरालो जमिन र पहाडको फेदमुनि बसालिएका बस्ती उच्च जोखिममा रहेको पाइन्छ । ती बस्तीको स्थानान्तरण, एकीकृत बस्ती विकासमा जोड र वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ्कनबिना नै डोजर लगाउने कार्यमा नियमन गर्न सकेमात्र जनधनको क्षति कमहुने तिला गाउँपालिका प्राविधिक जीतबहादुर सिंहले जानकारी दिनुभयो । बाढी पीडिततलाई स्थानीय सरकारले प्रभावकारी नीति बनाएको सिंजा गाउँपालिका अध्यक्ष पुर्ण प्रसाद धितालले बताउनुभयो ।

सरकारले समेत जुम्लालाई संटकग्रस्त क्षेत्र घोषणागरी क्षतीको विवरणको एकिन तथ्यांक संकलन गर्ने राष्ट्रिय विपद् व्यवस्थापन प्राधिकरणको विज्ञटोली जुम्लामा आएर काम गरिएको जिल्ला प्रशासन कार्यालय जुम्लाले जनाएको छ ।