गरिबको चमेली बोल्दिने कोही छैन !

काठमाडौं । गत स्थानीय निर्वाचनताका एउटा गीत खुबै भाइरल बन्यो । युवापुस्ताको जनजिब्रोमा झुण्डिएको गीत चुनावभरि पाका पुस्तासम्म पुग्यो । वर्तमान राजनीति र अव्यवस्थाप्रति व्यंग्य गरिएको गीत चुनावताका काठमाडौं महानगर प्रमख बालेन्द्र साह (बालेन) र उहाँका समर्थकले निकै प्रयोग गरे । गीतमा ‘देश लुटिएको’ र ‘कानुन-व्यवस्था नभएको’ जस्ता प्रश्न उठाइएको छ ।
विशेषत : गीतका दुई टुक्का निकै भाइरल थिए-
गाई त बाँध्यौ ढुंग्रोमा मोही छैन, मोही छैन
गरिबको चमेली बोल्दिने कोही छैन ।
‘यो राज्यको राजाहरूमा राजयोग नै छैन, यो रामराज्य हैन ... भन्दै राजनीतिक नेतृत्वमाथि व्यंग्य गरेको गीतका कारण पनि बालेनले धेरैको मन जित्नुभयो । नेकपा एमाले र नेपाली कांग्रेस जस्ता ठूला दलका उम्मेदवारलाई पराजित गर्दै उहाँ महानगरको मेयर चुनिनुभयो ।
स्थानीय तहको चुनावअघि भोट माग्ने क्रममा प्रयोग भएका ती पंक्तिहरू भने करिब पाँच दशकअघि भिन्नै प्रसंगमा मेघराज शर्मा नेपाल (मञ्जुल) लगायतले लेख्नुभएको थियो ।

‘बलिदान’ शीर्षक दिइएको र्‍याप गीतमा जोडिएका तिनै पंक्ति अहिले मेयर बालेनका कतिपय गतिविधिविरुद्ध प्रयोग भइरहेका छन् । फुटपाथ खाली गर्दा विपन्न नागरिकले थालेका साना व्यवसाय धरापमा परेको छ । विकल्प नै नदिई उनीहरूलाई जबरजस्ती हटाउँदा प्रशंसा बटुल्नुभएका मेयर बालेन साह र उहाँको टिमले अहिले आलोचना खेप्नुपरेको छ ।

साइकल र सडक पेटीमा व्यापार गरी गुजारा गर्नेहरूमाथि महानगर प्रहरीले गरेको ज्यादतीविरुद्ध अहिले तिनै पंक्तिहरू गाउँदै विरोध भइरहेको छ । ठेलागाडा, साइकल तथा फुटपाथमा व्यवसाय गर्नेहरूलाई महानगरले अमानवीय व्यवहार गरेको विरोधमा यी पंक्तिहरू प्रयोग भइरहेका छन् । महानगर र मेयर साहले मानवीय संवेदना नदेखाएको, गरिबका बारेमा नसोचको भन्दै विरोध भइरहेको छ । अहिले उनीहरू फेरि भनिरहेका छन्-
गाई त बाँध्यौ ढुंग्रोमा मोही छैन, मोही छैन
गरिबको चमेली बोल्दिने कोही छैन ।

फुटपाथ व्यवसायीमाथि महानगरको बर्बरता
महानगरले साइकल र सडक व्यवसायीमाथि निरन्तर दमन गर्दै आएको छ । यसैबीच बुधबार सुन्धारामा फुटपाथ व्यवसायी र नगर प्रहरीबीच झडप हुँदा ११ जना घाइते भएका थिए । आधा दर्जनभन्दा धेरै फुटपाथ व्यवसायीमाथि महानगरले बर्बरता देखाएको थियो । कतिपय फुटपाथ व्यवसायीको पाखुरा, ढाड र टाउकोमा नगर प्रहरीले गरेको प्रहारका कारण चोट लागेको थियो बुधबार सुन्धारामा फुटपाथ व्यवसायी र नगर प्रहरीबीच झडप हुँदा ११ जना घाइते भएका थिए । आधा दर्जनभन्दा धेरै फुटपाथ व्यवसायीमाथि महानगरले बर्बरता देखाएको थियो । कतिपय फुटपाथ व्यवसायीको पाखुरा, ढाड र टाउकोमा नगर प्रहरीले लाठी प्रहार गरेको थियो ।

वैकल्पिक व्यवस्था नभएसम्म फुटपाथमा पसल गर्न दिने सम्झौतालाई समेत कुल्चिएर काठमाडौं महानगरले आफूहरूमाथि दमन गरेको उनीहरूले बताउँदै आएका छन् । समाधानमा लाग्नुको साटो गुण्डागर्दी शैलीमा आफूहरूमाथि आइलागेको फुटपाथ व्यवसायीहरू बताउँछन् । महानगर प्रहरीले भने फुटपाथमा व्यापारिक गतिविधि नगर्न अनुरोध गर्दा नगर प्रहरीमाथि आक्रमण भएपछि प्रतिरक्षा गरेको दाबी गर्दै आएको छ ।

१० हजार फुटपाथ व्यवसायी विस्थापित
गरिब, विपन्न, निमुखाहरूको रोजीरोटी बनेको फुटपाथ व्यापारमाथि एक वर्षयता महानगर निर्मम देखिएको छ । सानो लगानीमा गरेको व्यवसायले परिवारको हातमुख जोर्दै आएकाहरू नगर प्रहरीले सामान जफत गर्ने र फिर्तासमेत नदिने गर्न थालेपछि विस्थापित भएका छन् । डालो, नाङ्लोमा सडक व्यवसाय गरिरहेकालाई महानगरले बलजफ्ती विस्थापित गरेपछि जीविकोपार्जनमा नै संकट आइपरेको उनीहरूको गुनासो छ ।

महानगरभित्र १० हजार जति फुटपाथ व्यवसायी थिए । महानगरकै दमनका कारण यतिबेला केही युवाहरू विदेशिएका र केही उपाय नै नभएपछि गाउँ फर्किन बाध्य भएको फुटपाथका व्यापारीहरूका संगठनले बताएका छन् । अहिले ८५ प्रतिशतभन्दा बढी विस्थापित भइसकेका छन् ।

फुटपाथमा व्यापार गरेको भनेर गाली गर्छन्, धरपकड गर्छन् तर उनीहरू किन सडकमा आउन बाध्य छन् ? भनेर कसैले बुझ्दैन । सडकमा कोही पनि रहरले व्यवसाय गर्दैन । फुटपाथ भनेको मानिस हिँड्ने बाटो हो । तर, यही फुटपाथ कैयौँ व्यक्तिका लागि रोजीरोटीको माध्यम बनेको थियो । अर्थात् मानिस हिँड्ने बाटोमै आफ्नो व्यवसाय सञ्चालन गर्दै आएका थिए । तर, यसरी सडक किनारामै बसेर व्यापार गर्दा पैदल यात्रीले भने हैरानी बेहोर्नुपर्छ ।

त्यही भएर फुटपाथलाई व्यवस्थित बनाउने भन्दै काठमाडौं र ललितपुर महानगरपालिकाले सडक किनारामा बसेर व्यापार गर्न नदिने र उनीहरूका लागि छुट्टै स्थान तोक्ने नीति लिए । त्यहीअनुसार ललितपुर महानगरले निश्चित ठाउँ र समय तोकेर केही व्यवस्थित गरेको छ भने काठमाडौं महानगरले भने अझै व्यवस्थित गर्न सकेको छैन । जसकारण सडकमै व्यापार गरेर दैनिक गुजारा गरिरहेकाहरूले महानगरको आँखा छलेर व्यापार गर्न छाडेका छैनन् । सडकमै बसेर व्यापार गर्न पाउनुपर्छ भन्ने व्यवसायीको माग पूरा गर्न सकिँदैन । तर, उनीहरूलाई व्यवस्थित गर्ने दायित्व भने महानगरहरूले भुल्नु हुँदैन ।

सडकदेखि सञ्जाल र संसद्सम्म विरोध
विकल्प नदिई फुटपाथ व्यवसायीलाई हटाएको भन्दै महानगरको निरन्तर आलोचना भइरहेकै छ । गत बुधबार साँझ फुटपाथ व्यवसायीमाथि नगर प्रहरीले गरेको ज्यादतीको सदनदेखि सामाजिक सञ्जालसम्म चर्को विरोध भइरहेको छ । प्रतिनिधि सभाको बैठकमा स्वतन्त्र सांसद अमरेशकुमार सिंहले काठमाडौं संघीय राजधानी भएको र यहाँ देशका हरेक क्षेत्र र वर्गका मानिसहरूले बस्न र व्यवसाय गर्न पाउने अधिकार रहेको बताउनुभएको थियो । महानगरले त्यसलाई व्यवस्थित गर्नुको सट्टा टाउकोमा लाठी बजार्नु न्यायसंगत नभएको उहाँले बताउनुभएको थियो । ‘महानगरका मेयरको दम्भ बढेको छ । यहाँ तल्लो वर्गका मान्छे बस्न नपाउने ? महानगर व्यवस्थित गर्न नसक्ने, विकासको एउटा सिन्को नभाँच्ने तर कहिले फुटपाथको व्यापारीको टाउको फुटाउने, कहिले कवाडीलाई त्रसित बनाउने ?’ संसद्मा उहाँले भन्नुभएको थियो ।

त्यस्तै, नेकपा (एकीकृत समाजवादी)का सांसद राजेन्द्रप्रसाद पाण्डेले पनि महानगरले फुटपाथ व्यवसायीमाथि गरेको ज्यादतीको विरोध गर्नुभएको थियो । संघीय सरकारले हस्तक्षेप गर्नुपर्ने उहाँको भनाइ थियो । त्यस्तै, अर्का सांसद प्रभु साहले पनि बालेनको कदमको आलोचना गर्नुभएको थियो । महानगर नगर प्रहरीको यस्तो व्यवहारको विषयलाई लिएर निरन्तर विरोध हुँदै आएको छ । केही समयअघि महानगरलाई ध्यानाकर्षण गराउँदै अभियन्ता ईःले महानगरअघि निरन्तर उभिएर फुटपाथ व्यवसायीको उचित व्यवस्थापनको माग पनि गर्नुभएको थियो ।