रोकिएन दुर्घटनाको शृंखला

नेपालमा यातायात दुर्घटना बाक्लै भइरहने गरेका छन् । शुक्रबार सुर्खेत र चितवनमा दुर्घटनाको पुनरावृत्ति भएको छ । यी दुई दुर्घटनमा परेर नौजनाको ज्यान गएको छ भने केही यात्री घाइते भएका छन् । दुर्घटना अचानक हुने घटना हो जसले गर्दा कसैले रोक्न सक्दैन तर सावधानीले कमी गराउन भने सकिन्छ । सचेतताका कारण लापरबाहीबाट हुने दुर्घटना हुँदैनन् वा कम हुन्छन् । मानिसको जीवनसँगको सवाल भएकाले यातायातका क्षेत्रमा उच्च सतर्कताको आवश्यकता छ तर हाम्रोमा भने लापरबाही हुनेगरेको छ । जसले गर्दा दुर्घटना पटक-पटक दोहोरिने गरेका छन् । यातायात क्षेत्रमा कडाइ नगरिनाले यस्तो हुनेगरेको हो ।

यसलाई विभिन्न आधारमा हेर्न सकिन्छ । लोभलालचले बढीभन्दा बढी कमाउने चाहना बोक्ने यातायात व्यवसायी, चालक तथा सहचालकले यातायातका साधनको क्षमताभन्दा बढी यात्री राख्ने गरेकाले भार नियन्त्रण गर्न नसकेर घुम्ती तथा मोडहरूमा गाडी अनियन्त्रित भएर पल्टिने गरेको पाइन्छ । अर्कातिर यातायातका साधनहरूको म्याद गुज्रेपछि पनि तिनलाई जबरजस्ती उपयोगमा ल्याउने गर्नाले कतिपय अवस्थामा तिनले दुर्घटना निम्त्याउने गरेका छन् । बाटोको अवस्था राम्रो नभएका ठाउँमा सतर्कता नअपनाई तीव्र गतिमा गाडी दौडाउनाले दुर्घटना हुनेगरेका छन् । यन्त्र ठीक अवस्थामा नहुनाले हुने दुर्घटना मानिसले टारेर टर्दैन तर मानवीयकारणबाट हुनेगरेका दुर्घटनालाई भने सतर्कता अपनाउने हो भने टार्न वा कमी गर्न सकिन्छ ।

एकजना मानिसले एक छिन् आफ्नो धैर्य र संयमता गुमाउनाले दर्जनौं मानिसको ज्यान जान सक्छ । चालकहरूले उच्च सकर्तता अपनाउन जरुरी छ । हाम्रो देशमा चालकहरू भनेका धेरैजसो सहचालकबाट आएका मानिस हुने गरेका छन् । तिनमा शिक्षाको कमी छ, तालिम पनि पाएका हुँदैनन् । व्यवसायीहरूको ध्यान कमसल खालका साधन र अर्धदक्ष व्यक्तिबाट थोरै लगानीमा धेरैभन्दा धेरै लाभ लिनेतर्फ रहेको हुन्छ । चालक– सहचालकले राम्रो पारिश्रमिक पाउने गरेका हुँदैनन् । त्यसकारण तिनले गाडीको क्षमताभन्दा बढी बीचमा पाएका यात्रीहरूलाई गाडीमा कोच्ने गर्छन् । यो अवस्थाले दुर्घटना गराउनसक्छ । मौसमको प्रतिकूलताले गर्दा बाढी पहिरोमा पर्नु त छँदैछ ।

मानिसको सतर्कताले तिनमा कमी ल्याउन सकिन्छ । मौसम प्रतिकूल बन्दै गएको अवस्थामा बाढीपहिरोको जोखिम हुने क्षेत्रमा यातायात नचलाउने हो भने निश्चिय दुर्घटनामा कमी आउँछ । यातायात क्षेत्रलाई व्यवस्थित गर्न स्थापना भएका निकाय र पदासीन व्यक्तिहरूले यसमा नियमन र निगरानी गर्ने हो भने निश्चय दुर्घटनामा कमी गराउन सकिन्छ । हाम्रो देशमा जिम्मेवार व्यक्तिहरू नै यातायात व्यवसायीको कठपुतली बन्ने गरेका र उनीहरूलाई यस्ता सबै काममा अघोषित रूपमा छुट दिने गरेको भन्ने आक्षेप लाग्ने गरेको कुरामा केही सत्यता छ । एउटा सिंगो यन्त्रको कुनै एउटा पुर्जा बिग्रिएका खण्डमा त्यो सिंगो यन्त्र नै काम नलाग्ने भएजस्तै यातायत क्षेत्रमा पनि कुनै एउटा निकाय वा व्यक्तिबाट कुनै लापरबाही भएका खण्डमा सिंगो यो क्षेत्र प्रभावित हुनु स्वाभाविक हो ।

मानिसको जिउज्यानसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने संवेदनशील विषयमा आँखा चिम्लिनु जघन्य अपराध हो । गैरजिम्मेवार व्यक्ति, निकाय वा क्षेत्रलाई कठोर सजायको व्यवस्था हुनु जरुरी छ । यस क्षेत्रका लागि प्रभावित हुने कानुन अपर्याप्त छन् भने आवश्यक कानुनको निर्माण गर्नु आवश्यक छ भने कानुन भएर पनि तिनको कार्यान्वयन पक्ष कमजोर रहेको हो भने त्यसलाई सबल बनाइनुपर्छ । भौगोलिक बनोटले पहाडी भिरालो भूमि भएको हुँदा हाम्रो देशमा दुर्घटनाका लागि कारक बन्नसक्ने सम्भावनालाई सकार्न मिल्दैन । जस्तो भौगोलिक अवस्थिति छ सोही अनुसारको यातायात सञ्चालन र चालकलाई तालिम दिन सकिन्छ, हाम्रै देशको तराई क्षेत्र समथर भएको हुँदा त्यहाँको सडक सिधा हुन्छ ।

चालकले धेरै घुम्ती र मोडहरू छल्नु पर्दैन, गति बढाउन मिल्छ तर पहाडी क्षेत्रमा सडकहरू बांगाटेडा हुन्छन् । जसले गर्दा गाडीको गति तीव्र गर्न मिल्दैन । सीमित गतिमा चलाउनुपर्ने हुन्छ । विभिन्न ठाउँमा मोडिरहनुपर्छ, यसले गर्दा चालक पनि भौगोलिक क्षेत्रानुसार अभ्यस्त हुनुपर्छ भन्न सकिन्छ । गत असोजको दोस्रो हप्तामा भएको प्राकृतिक प्रकोपले चालकहरूले वैकल्पिक बाटाबारे पर्याप्त जानकारी राख्नुपर्ने रहेछ भन्ने सबक सिकाएको छ । सरकारले विभिन्न ठाउँमा वैकल्पिक बाटा बनाउनुपर्ने र चालकले आफूले सवारी सचाउँदा चलाउँदै कुनै प्रकारले बाटो अवरुद्ध भएको र आफू भएको ठाउँलाई पनि विस्तारै अप्ठ्यारो पर्दै गएको देखिन आए अर्को बाटोबाट सुरक्षित ठाउँमा पुग्नुपर्ने आवश्यकता पर्छ ।

यस्ता विकल्पबारे बेलैमा सोच्नु जरुरी छ । कुनै एक ठाउँमा एउटा दुर्घटना भयो भने त्यो त्यस ठाउँको मात्र कमजोरी होइन सबै पक्षको कमजोरीका रूपमा देखिन सक्छ र त्यसबाट अर्को टाढाको मानिसले समेत शिक्षा लिनुपर्छ । के कारणले दुर्घटना भएको हो भनेर त्यसको अध्ययन र आगामी दिनका लागि त्यसलाई नै पाठ बनाउनुपर्ने हुन्छ । दुर्घटना न्यूनीकरणका लागि कुनै एक पक्षमात्र सचेत भएर हुँदैन समग्र राज्यसंयन्त्र र निजी क्षेत्र नै सचेत हुनु जरुरी छ ।