अस्ताएका पर्यटन क्षेत्रका दुई धरोहर

नेपालको पर्यटन क्षेत्रले दुई धरोहर गुमाएको छ । नेपाली पर्यटन क्षेत्रका दुई धरोहर द्वारिकाज होटलकी संस्थापक अम्बिका श्रेष्ठ र सांग्रिला होटलका अध्यक्ष श्यामबहादुर पाण्डेको अवसान भएको छ । जसले झण्डै आजभन्दा पाँच दशक नै होटल व्यवसायमार्फत नेपालमा पर्यटन पूर्वाधारको बिजारोपण गर्नुभएको थियो ।

संयोग नै मान्नुपर्छ, पर्यटन क्षेत्रका दुई हस्तीको एउटै महिना अर्थात् असार पहिलो साता निधन भएको छ । केही दिनअघि अर्थात् साउन ४ गते अम्बिका श्रेष्ठको निधन भएकोमा असार ७ गते पाण्डेको निधन भएको थियो । केही महिनादेखि निमोनिया र बाथरोगबाट ग्रसित श्रेष्ठको मेडिसिटी अस्पताल ललितपुरमा उपचारकै क्रममा निधन भएको थियो । प्राणघातक क्यान्सरसमेत जितेर व्यवसायमा सक्रिय रहँदै आउनुभएकी श्रेष्ठ नेपालमा हेरिटेज पर्यटनकी हस्ती नै हुनुहुन्थ्यो । होटल द्वारिकामार्फत हेरिटेज पर्यटनलाई राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा ब्राण्डिङ गर्न सफल श्रेष्ठ पर्यटनमात्रै नभई महिला उद्यमशीलताकी प्रबद्र्धकसमेत हुनुहुन्थ्यो । अझै पनि नेपालमा महिला उद्यमशीतला चुनौतीमुक्त हुन नसकिरहेको अवस्था आजभन्दा पाँच दशकअघि नै व्यवसायमा अगाडि आउने हिम्मत गर्नु र सफलता पनि पाउनु ठूलो उपलब्धि हो ।

सन् १९३३ मा भारतको सिक्किममा जन्मिएकी श्रेष्ठ विवाहपछि नेपालको पर्यटन क्षेत्रमा जोडिनुभएको थियो । काठमाडौंको बत्तीसपुतलीमा उहाँका श्रीमान् द्वारिकादास श्रेष्ठले २०२८ मा द्वारिकाज होटल सुरुवात गर्नुभएको थियो तर २०४८ सालमा द्वारिकादासको निधनपछि अम्बिकाले सम्हाल्दै आउनुभयो । सन् १९६९ मा नेपालको प्रथम महिला जेसिस अध्यक्ष हुँदै जेसीआई वल्र्डमा उपाध्यक्ष पदमा उम्मेदवारीसमेत दिनुभएको थियो । द्वारिकादास र अम्बिकाले पर्यटन क्षेत्रको सुरुवात सन् १९६१ मा ‘काठमाडौं ट्राभल’ एजेन्सीबाट गर्नुभएको थियो । काम गर्दै जाँदा नेपालमै पहिलो बुटिक होटलको परिकल्पना अनुसार हेरिटेज बुटिक होटल द्वारिकाको जन्म भएको हो । सुरुमा पाँच कोठाबाट सञ्चालन गरेको होटलमा हाल ८० भन्दा बढी कोठा रहेका छन् ।

होटलको काममा सबै कर्मचारीलाई परिवारसरह व्यवहार गर्ने अम्बिकाको बानी थियो । उहाँ समस्यामा परेकालाई सम्झाउने र प्रेरणा दिने गर्नुहुन्थ्यो । सोही कारण द्वारिकाभित्र हालसम्म पनि समस्या नआएको बताइन्छ । द्वारिकाकी सञ्चालक नभई परिवारकै मुख्य सदस्य, अभिभावक गुमाउनुपर्दा उहाँको निधनमा होटलका कर्मचारीसमेत मर्माहत भएका छन् । गोर्खा दक्षिणबाहु चौथो, त्रिशक्तीपट्ट, स्पेनबाट गोल्डेन माइक, रोटरी क्लबबाट ‘सर्भिस एभोभ सेल्फ अवार्ड’ लगायत पदकबाट सम्मानित अम्बिका श्रेष्ठ नेपालको पर्यटन क्षेत्रका लागि पथप्रदर्शक नै हुनुहुन्थ्यो । नेपालमा हेरिटेज बेचेर व्यवसायी गर्न सकिन्छ भन्ने उदाहरण प्रस्तुत गर्ने श्रेष्ठलाई अन्य पर्यटन व्यवसायीले हेरिटेज पर्यटनका पायोनियरका लिने गरेका छन् ।

त्यसैगरी काठमाडौंको लाजिम्पाटस्थित पाँचतारे होटल सांग्रिलाका अध्यक्ष श्यामबहादुर पाण्डेको ग्राण्डी अस्पतालमा उपचारकै क्रममा ८९ वर्षको उमेरमा निधन भएको हो । होटल एसोसिएसन अफ नेपाल (हान)का पूर्वअध्यक्षसमेत रहनुभएका पाण्डेले प्यासिफिक एसिया ट्राभल एसोसिएसन (पाटा) लगायतका संस्थामा संलग्न रहेर पर्यटन विकास र प्रवद्र्धनमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउनुभएको थियो । उहाँले आजभन्दा ४० वर्षअघि नै सांग्रिला होटल सञ्चालन गरेर अन्य व्यवसायीलाई पनि होटल व्यवसाय विस्तारमा प्रोत्साहित गर्नुभएको थियो ।

सरकारी नोकरी छाडेर आफ्नै व्यवसायमा होमिनुभएका पाण्डे होटल क्षेत्रका अग्रणी नेपाली लगानीकर्ताका रूपमा चिनिनुहुन्थ्यो । राजा महाराजाले मात्रै होटल खोल्ने जमानामा पाण्डेको साहस निकै सह्रानीय मान्नुपर्छ । होटल संघ नेपालमा उहाँ सन् १९९१ देखि १९९३ सम्म अध्यक्ष रहँदा होटल तथा क्षेत्रको विकास र संबद्र्धनमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउनुभएको थियो । पाण्डेको निधनबाट देशले पर्यटन विकासको अविभावक तथा सच्चा पर्यटन व्यवसायी गुमाएको छ । त्यसोत स्वर्गीय पाण्डेका दुई छोरा प्रसिद्ध बहादुर र प्रवीन दुवै होटल व्यवसायमै सक्रिया हुनुहुन्छ । व्यवसायमा पुस्तान्तरण भएको छ । प्रसिद्ध होटल संघ नेपालको पूर्वअध्यक्ष भाइ प्रवीन वरिष्ठ उपाध्यक्ष हुनुहुन्छ । सांग्रिला होटल काठमाडौंका साथै पोखरामा पनि सञ्चालनमा रहेको छ भने अर्को तारे होटल पनि निर्माणाधीन छ ।

तत्कालीन समयमा होटल व्यवसायमा लगानी जोखिमपूर्ण हुँदाहुँदै पनि प्रतिफलभन्दा पनि नेपालमा पर्यटन विकास गर्नुपर्छ भन्ने सोचका साथ होटलमा लगानी गर्ने नेपाली पर्यटन क्षेत्रका दुई धरोहर द्वारिकाज होटलकी संस्थापक अम्बिका श्रेष्ठ र सांग्रिला होटलका अध्यक्ष श्यामबहादुर पाण्डे होटल तथा पर्यटन व्यवसायीका लागि मात्रै नभई देशको समग्र निजी क्षेत्रकै प्रेरणाको स्रोत हुनुहुन्थ्यो । स्वर्गीय श्रेष्ठ र पाण्डेप्रति हाम्रोतर्फबाट पनि हार्दिक श्रद्धासुमन !